Πυανόψια-Πυανέψια

(Πυανεψιών 23 Σεπτεμβρίου-22 Οκτωβρίου)

Ο μήνας Πυανεψιών ήταν ο τέταρτος μήνας των Αθηναίων, κι ήταν ο μήνας των πυάνων, δηλαδή των κυάμων και όλων των καρπών που έβρασαν μέσα σε χύτρα προς τιμήν του θεού Απόλλωνα.

Ο μύθος λέει ότι κάποτε σε όλο τον κόσμο επικράτησε λοιμός (λιμός) και χάθηκαν όλοι οι καρποί από τη γη (αφορία).

Το μαντείο έδωσε χρησμό να γίνει προσφορά καρπών προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, από τους Αθηναίους εις το όνομα όλων.

Τρόφιμα δεν υπήρχαν πολλά, έτσι όλοι έφεραν ότι καρπό είχαν και όλοι οι καρποί έβρασαν μέσα σε μεγάλη χύτρα, προς εξιλέωση.

Πριν τη θυσία περιέφεραν την ειρεσιώνη, κλαδί ελιάς στεμμένο με μαλλί, ως ικεσία (ικετηρία) στον θεό Απόλλωνα.

….ἐν τῷ περὶ τῶν Ἀθήνησι θυσιῶν, ἀφορίας ποτὲ κατασχούσης

τὴν πόλιν, θαλλὸν καταστέψαντας ἐρίοις ἱκετηρίαν ἀναθεῖναι τῷ Ἀπόλλωνι.

Έτσι λύθηκε ο λοιμός (λιμός), καρποφόρησε και πάλι η γη και εις ανάμνηση του γεγονότος θεσπίστηκε η γιορτή των Πυανεψίων και ο μήνας ονομάστηκε για το λόγο αυτό Πυανεψιών, διότι και πάλι μετά από πολύ καιρό οι άνθρωποι θα έβλεπαν όλους τους καρπούς της γης να καρποφορούν.

(Πυανόψια·) καὶ ἡμεῖς Πυανόψια ταύτην τὴν ἑορτὴν καλοῦμεν, 

οἱ δ' ἄλλοι Ἕλληνες Πανόψια, ὅτι πάντας εἶδον τοὺς καρποὺς τῇ ὄψει.

Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ικεσίας, προς αποφυγή λοιμών.

....ἦγον δὲ ἔσθ' ὅτε ἐπὶ τῇ ἀποτροπῇ λοιμῶν.

Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ελιά ή δάφνης, στολισμένο με μαλλί, που από τα κλαδιά του κρεμόταν όλοι οι καρποί της γης. Στα κλαδιά εκτός από φρούτα κρεμόταν και ψωμάκια και γλυκίσματα δεμένα με κορδέλες, πήλινα κανατάκια με ελαιόλαδο, οίνο, μέλι και σιτηρά.

Την ειρεσιώνη περιέφερε παιδί που ζούσαν και οι δύο γονείς του και το τοποθετούσε στην είσοδο του ναού του Απόλλωνος, την ημέρα των Πυανεψίων.

Εἰρεσιώνη: θαλλὸς ἐλαίας, ἐστεμμένος ἐρίοις καὶ προσκρεμαμένους ἔχων παντοδαποὺς τῶν ἐκ γῆς καρπῶν. τοῦτον δὲ ἐκφέρει παῖς ἀμφιθαλὴς καὶ τίθησι πρὸ τῆς θύρας τοῦ Ἀπόλλωνος ἱεροῦ τοῖς Πυανεψίοις.

Τα παιδιά που κουβαλούσαν την ειρεσιώνη τραγουδούσαν και το τραγούδι της ειρεσιώνης που έλεγε:

ᾖδον δὲ παῖδες οὕτως·

εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους

καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι

καὶ κύλικ' εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς.

η ειρεσιώνη φέρει σύκα και λιπαρούς άρτους

και μέλι σε κοτύλη (κύπελο) και λάδι για μαγείρεμα

και κούπα ζωηρό κρασί, για να μεθύσεις και να κοιμηθείς

Μετά τη γιορτή κρεμούσαν την ειρεσιώνη στην είσοδο των οικιών τους μέχρι την επόμενη χρονιά, οπότε και την έκαιγαν.

… εἰρεσιώνη δὲ θαλλὸς ἐλαίας ἢ δάφνης ἐξ ἐρίων πεπλεγμένος, ἔχων ἄρτον ἐξηρτημένον καὶ κοτύλην, ὅ ἐστιν ἡμίξεστον, καὶ σῦκα καὶ πάντα τὰ ἀγαθά. ταύτην δὲ πρὸ τῶν οἰκημάτων ἐτίθεσαν καὶ κατ' ἔτος αὐτὴν ἤλλαττον. ἄλλως.

Γι’ αυτό έμεινε και η παροιμία θα καείς σαν ειρεσιώνη,

«ως εἰρεσιώνην καύσεται» για ότι μπορούσε να τελειώσει από τη μια στιγμή στην άλλη, όπως το ξερό κλαδί της ειρεσιώνης, που μόνο μια σπίθα αρκεί για να λαμπαδιάσει και να καεί γρήγορα.

Μια φράση που κι ο Αριστοφάνης την αναφέρει για μια υπερήλικη στις Εκκλησιάζουσες, λέγοντας πως ήταν τόσο γριά που θα μπορούσε να καεί σαν ειρεσιώνη, με μια μόνο σπίθα.

….· ἐὰν γὰρ αὐτὴν εἷς μόνος σπινθὴρ λάβῃ, εἰρεσιώνην καύσεται.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθο, τον ίδιο μήνα ο Θησέας πριν φύγει για την Κρήτη-μαζί με τους νέους και τις νέες που κάθε χρόνο έστελναν ως προσφορά οι Αθηναίοι στο Μινώταυρο-έδωσε υπόσχεση στο θεό Απόλλωνα, στο ιερό του στη Δήλο, πως αν επιστρέψει γερός από την αποστολή αυτή θα του προσφέρει ιδιαίτερες τιμές.

Έτσι όταν γύρισε αλώβητος από τον Μινώταυρο-μάλιστα τον είχε σκοτώσει και έφερε σώους πίσω όλους τους νέους και τις νέες-σταμάτησαν στο νησί της Δήλου για τις πρώτες προσφορές στο θεό.

Οι προμήθειες όμως που υπήρχαν στο καράβι ήταν λιγοστές, έτσι μάζεψαν κάθε λογής καρπούς που είχαν, δημητριακά, όσπρια, και ότι άλλο υπήρχε και τα έβρασαν όλα μαζί σε μια χύτρα, προς τιμήν του θεού που βοήθησε να γυρίσουν όλοι σώοι, από την επικίνδυνη αποστολή τους.

Στη γιορτή όλοι κρατούσαν στα χέρια τους κλαδιά ελιάς την λεγόμενη ειρεσιώνη, όπως είχε υποσχεθεί ο Θησέας στο θεό και ίδρυσε ναό προς τιμήν του θεού.

Η γιορτή καθιερώθηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο προς ανάμνηση του γεγονότος και λεγόταν Πυανοψία, διότι πύανα έλεγαν κυρίως τους κυάμους δηλαδή τα κουκιά παλαιότερα, και ο μήνας ονομάστηκε Πυανεψιών για τον ίδιο λόγο.

….λέγεται γὰρ Θησέα καθ' ὃν καιρὸν εἰς Κρήτην ἔπλει, προσχόντα Δήλῳ διὰ

χειμῶνα, εὔξασθαι τῷ Ἀπόλλωνι, καταστέψασθαι κλάδοις ἐλαίας, ὅταν σωθῇ τὸν Μινώταυρον ἀποκτείνας, καὶ θυσιάσειν, καὶ τὴν ἱκετηρίαν ταύτην καταστέψας ἑψῆσαι χύτρας αἰθάλης καὶ ἔτνος καὶ βωμὸν ἱδρύσασθαι· διὸ καὶ Πυανέψια δοκεῖ λέγεσθαι, οἷον κυαμέψια· τὸ γὰρ πρότερον τοὺς κυάμους πυάμους ἐκάλουν.

Τα Πυανόψια ή Πυανέψια γιορτάζονταν την έβδομη μέρα του μήνα

….καὶ σχεδὸν πάντες οἱ περὶ τῶν Ἀθήνησιν ἑορτῶν γεγραφότες 

Πυανεψιῶνος ἑβδόμῃ τὰ Πυανέψια Ἀπόλλωνι ἄγεσθαί φασι.

Τον μήνα Πυανεψιώνα τελούσαν και θυσία προς τιμήν του Διός.

Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.


Αυτή η εργασία χορηγείται μόνον με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.