Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2009

ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ 3ο μέρος-Στήνια-Θεσμοφόρια

Στις 7 ή κατά άλλους στις 9 του μήνα Πυανεψιώνα 
γιόρταζαν τα Στήνια, προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης, 
μια γυναικεία γιορτή με θυσίες.

Στη γιορτή γιόρταζαν την άνοδο της θεάς στο ναό της Ελευσίνας, μετά το θυμό της για την αρπαγή της κόρης.
Η γιορτή ήταν αφιερωμένη στη γονιμότητα της γης,  
στήνιον είναι το στήθος, ως έδρα συναισθημάτων, η έδρα της ψυχής.


Στήνια: ἑορτὴ Ἀθήνησιν, ἐν ἧ ἐδόκει ἡ ἄνοδος γενέσθαι τῆς Δήμητρος· 
ἐλοιδοροῦντο δ' ἐν αὐτηῖ νυκτὸς αἱ γυναῖκες ἀλλήλαις· οὕτως Εὔβουλος.

στήνια· ἑορτὴ Ἀθήνησιν καὶ ....... διασκώπτουσι καὶ λοιδοροῦσιν

στήνιον· στῆθος


Η γιορτή γινόταν σε ανάμνηση της μεταβολής της ψυχικής διάθεσης της Δήμητρας, όταν η ευπροσήγορη γριά Ιάμβη με παράφορες κινήσεις χαράς και αστεϊσμούς κατάφερε να κάνει τη θεά να χαμογελάσει, στο σπίτι του Ελευσίνιου Κελεού, όπου φιλοξενούνταν.
Μετά η Μετάνειρα της παρασκεύασε το ποτό κυκεώνα για να πιει να στυλωθεί, ένα μείγμα από αλεύρι, ύδωρ, οίνο και φλησκούνι, και της το έδωσε να πιεί, να ανακουφιστεί από τον πόνο της ψυχής της.
Όλα έγιναν σύμφωνα με τις υποδείξεις της θεάς, 
που όρισε το ποτό να είναι τμήμα της τελετουργίας στη λατρεία της.


Στη γιορτή προς ανάμνησιν του γεγονότος 
οι γυναίκες, έλεγαν σκωπτικούς λόγους
(στηνιῶσαι· βλασφημῆσαι, λοιδορῆσαι)
(δηλαδή πειράγματα, αστεϊσμούς, εμπαιγμούς, κοροϊδίες),

ακόμη έβριζαν με άπρεπα λόγια σεξουαλικού περιεχομένου και δίχως να υπάρχει φόβος παρεξήγησης, κακολογούσαν και προπηλάκιζαν όποιον συναντούσαν στην πορεία τους, κυρίως όμως οι λαϊκές γυναίκες, ενώ οι μυημένες τελούσαν τα πάντα με μέτρο, μέσα στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων.
Οι μυημένες στη γιορτή γυναίκες για να μετέχουν στη γιορτή έπρεπε να απέχουν από σεξουαλική δραστηριότητα για εννέα ημέρες, διότι τόσες μέρες αναζητούσε η Δήμητρα την Κόρη, πετώντας από τη θεϊκή της κόμη το μαντήλι της, φορώντας σκοτεινό πέπλο, κρατώντας αναμμένες δάδες, νηστική δίχως αμβροσία και νέκταρ, δίχως να λουστεί.


Η γιορτή των Στηνίων ήταν μια προετοιμασία για τα Θεσμοφόρια, που γιορτάζονταν την επόμενη μέρα.




Θεσμοφόρια

Στις 10 του μήνα Πυανεψιώνα στον Αλιμούντα,
(αλλού αναφέρεται ο ναός της θεάς στην Ελευσίνα)
στο Ιερό της Δήμητρος γιορτάζονταν τα Θεσμοφόρια, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας που εκτός από την καλλιέργεια των δημητριακών που τη δίδαξε στους ανθρώπους, επινόησε και νόμους, θεσμούς, για τους ανθρώπους που πρότερα ζούσαν σε άγρια κατάσταση και πολλές φορές κατέφευγαν ακόμη και στον κανιβαλισμό.
Η θεά έδωσε τους καρπούς των δημητριακών στον Τριπτόλεμο του έμαθε την καλλιέργεια τους και τον έστειλε με το πτερωτό του άρμα, με τους δράκους, να διδάξει όσα έμαθε σε όλον τον κόσμο.


Ύμνος εις Δήμητρα Καλλιμάχου

κάλλιον, ὡς πολίεσσιν ἑαδότα τέθμια δῶκε•
κάλλιον, ὡς καλάμαν τε καὶ ἱερὰ δράγματα πράτα
ἀσταχύων ἀπέκοψε καὶ ἐν βόας ἧκε πατῆσαι,
ἁνίκα Τριπτόλεμος ἀγαθὰν ἐδιδάσκετο τέχναν•

Καλύτερα να πούμε ότι η Δήμητρα θέσπισε νόμους στις πόλεις.
Καλύτερα να πούμε ότι πρώτη έκοψε καλάμια και τα ιερά δεμάτια των σταχυών

και άφησε να βόδια να πατήσουν τη γη (χωράφια), όταν ο Τριπτόλεμος διδάχθηκε από αυτή την τέχνη (της καλλιέργειας).


Τα Θεσμοφόρια δίδαξαν στην Πελοπόννησο, στις Πελασγιώτιδες, οι κόρες του Δαναού, όταν ήρθαν από την Αίγυπτο. Με την αναστάτωση όμως που προκλήθηκε με την κάθοδο των Δωριέων στην Πελοπόννησο, ξεχάστηκε η τελετή και μόνον οι Αρκάδες την διέσωσαν.

Στην Πελοπόννησο τα Θεσμοφόρια κρατούσαν τρεις ημέρες.
τριήμερος· Θεσμοφόρια ὑπὸ Λάκωνεις

Τα Θεσμοφόρια γιορτάζονταν σε όλες τις πόλεις και στις αποικίες των Ελλήνων, με αποκορύφωμα της γιορτής στις Συρακούσσες, όπου διαρκούσαν δέκα ημέρες.



Ευγενείς, υπερήφανες και σεμνές γυναίκες, λάμβαναν μέρος στη γιορτή των Θεσμοφορίων, όπου κατά την ημέρα της τελετής, κουβαλούσαν τα ιερά βιβλία των νόμων, θεσμών, επάνω στο κεφάλι τους, έψαλλαν και έκαναν λιτανεία στην Ελευσίνα και επέστρεφαν στην πόλη.


Στην Αττική υπήρχε έθιμο, οι Αθηναίοι να γιορτάζουν τα Θεσμοφόρια τέσσερις ημέρες.

Την πρώτη ημέρα τα γιόρταζαν στο Ιερό της Δήμητρος στον Αλιμούντα και λεγόταν ΑΝΟΔΟΣ.

Η δεύτερη μέρα της γιορτής, την 11η του μηνός, λεγόταν ΚΑΘΟΔΟΣ.

Η τρίτη μέρα 12η μέρα του μήνα λεγόταν ΝΗΣΤΕΙΑ και 
η τέταρτη μέρα η 13η μέρα του μήνα λεγόταν Καλλιγένεια.


Ας δούμε όμως εις ανάμνηση ποιου γεγονότος γινόταν η τελετουργία.
Την πρώτη ημέρα τη γιόρταζαν στο Ιερό της Δήμητρος στον Αλιμούντα, ή κατά άλλους στην Ελευσίνα, εις ανάμνησιν του πρώτου ναού που κτίστηκε από τον Κελεό στην Ελευσίνα και εγκαταστάθηκε σε αυτόν η θεά, ενώ η δεύτερη ημέρα η Κάθοδος ήταν εις ανάμνησιν της καθόδου της Κόρης στα έγκατα της γης, την ημέρα που την άρπαξε ο Πλούτωνας.


Στην Ελευσίνα ο Κελεός προς τιμή της θεάς ανήγειρε ευρύχωρο ναό και βωμό στην κορυφή του λόφου, που κτίστηκε με τη θεία βούληση της θεάς. Όταν τελείωσε ο ναός η θεά αποσύρθηκε στο ναό αυτό, μακριά από τους μακάριους θεούς, πλημμυρισμένη από θλίψη για την απώλεια της προσφιλούς της κόρης. Τότε τον κόσμο κυρίεψε φοβερός λιμός και αγωνία καθώς η γη δεν απέδιδε καρπούς, καθώς η θεά δεν επέτρεπε να καρποφορήσει η γη.
Η θεά μήνυσε στον πατέρα Δία πως δεν θα επέτρεπε την καρποφορία αν δεν έβλεπε την Κόρη της.
Ο Ερμής συνάντησε τον Άνακτα Πλούτωνα στα έγκατα της γης και ο Αϊδωνεύς υπάκουσε τις συμβουλές που του έστειλε με τον Ερμή ο Δίας και ζήτησε από την Περσεφόνη να ακολουθήσει πίσω στη γη τον Ερμή.
Πριν φύγει όμως η Περσεφόνη από το σκοτεινό του παλάτι ο Πλούτωνας, κρυφά, της έδωσε να φάει ένα γλυκό κόκκο ροδιάς, ώστε η Κόρη να φάει φαγητό του Κάτω Κόσμου και να δεθεί με αυτόν, ώστε να μη μπορεί να μείνει για πάντα με την μητέρα της.
Έζευξε ο «πολυσημάντωρ Αϊδωνεύς» τους αθάνατους ίππους του, στο χρυσό του άρμα και ο Ερμής ανέλαβε τα ηνία, εγκαταλείποντας τα έγκατα της γης, πετούσαν πάνω από θάλασσα και γη, ανάμεσα στα σύννεφα.
Έφτασαν στο μυροβόλο ναό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, που πήδηξε από χαρά.
Η μητέρα της τη ρώτησε αν έφαγε νεκρική τροφή, τότε αλίμονο θα έπρεπε το 1/3 του έτους να το περνάει στο σκοτεινό βασίλειο του συζύγου της και μόνο τα 2/3 του έτους θα μπορούσε να τα περνάει με τη μητέρα της και τους αθανάτους.


Η Περσεφόνη θυμήθηκε το γλυκό κόκκο ροδιάς, 
που κρυφά από τον Ερμή της έδωσε να φάει ο Πλούτωνας, παρά τη θέληση της.
Μετά την άνοδο της Κόρης από το βασίλειο του Αϊδωνέως το Ράριο πεδίο που λόγω της οργής της Δήμητρας είχε μείνει άγονο και στερημένο βλάστησης, καρποφόρησε και οι άνθρωποι συγκέντρωσαν και πάλι πολλούς καρπούς.


Η Δήμητρα, εγκαθίδρυσε όλους τους τύπους της τελετουργίας και της λατρείας της, δίδαξε στους τρεις βασιλείς, τον Τριπτόλεμο, τον ισχυρό Εύμολπο και τον ηγέτη του λαού τον Κελεό, την ορθή τέλεση των ιερουργιών, τους αποκάλυψε τα αγαθά όργια και τις σεμνές τελετές, που δεν πρέπει να παραλείπονται, να κοινολογούνται και να γνωστοποιούνται στους αμύητους.
Ο σεβασμός στα Θεία, πρέπει να είναι τόσο ισχυρός, τόσο ώστε να σταματάει η φωνή.
Οι μυημένοι στις τελετές της θεάς θα είναι ευτυχείς μετά θάνατον.
Αντίθετα οι άμμοροι, δηλαδή οι αμύητοι, οι ατελείς δεν θα έχουν την ίδια αντιμετώπιση στον κόσμο του Αϊδωνέα.


Η τρίτη μέρα 12η μέρα του μήνα λεγόταν ΝΗΣΤΕΙΑ,  

λόγω της νηστείας που ήταν επιβεβλημένη για τη γιορτή αυτή, διότι και η θεά έμεινε νηστική.
Τη μέρα αυτή γινόταν οι μυήσεις των γυναικών με πυρσοφορία, επίδειξη των ιερών συμβόλων, χορούς και προσφορές μικρών χοίρων «στα χάσματα», λάκκους δηλαδή όπου πετούσαν ζωντανά τα γουρουνάκια, ως προσφορά στη θεά.
Το έθιμο ίσως να καθιερώθηκε για να συμβολίζει τον χοιροβοσκό Ευβουλέα μαζί με την αγέλη των ζώων του, που χάθηκαν στο χάσμα που άνοιξε στη γη, όταν ο Πλούτωνας ο θεός του Κάτω Κόσμου, άρπαξε την Κόρη. Το κρέας και το λίπος των ζώων όταν σήπονταν έδιναν ένα εξαιρετικό λίπασμα που βοηθούσε τις καλλιέργειες.


Ο Ευβουλέας άλλοτε ταυτίζεται με το Διόνυσο, τον Βάκχο τον λυτρωτή, τον αρχηγό των μυστηριακών τελετών και ως μητέρα του φέρεται η Περσεφόνη. 
Ο Διόνυσος-Βάκχος-Ευβουλέας διανυκτερεύει πλησίον των ιερών δωμάτων της μητέρας του, γιορτάζεται με χορούς κυκλικούς που συμβολίζουν τις κυκλικές Ώρες, τις θεές που επανέρχονται σε τακτά διαστήματα.

Άλλοτε ο Ευβουλέας ταυτίζεται με τον ίδιο τον Πλούτωνα που υποδέχεται τους θνητούς στα Τάρταρα, στον Άδη, στον υποχθόνιο κόσμο.
Τιμές αποδίδονταν στο θεό, και οι άνθρωποι τον παρακαλούσαν να τους παράσχει πλούτο, αλλά και τους καρπούς του έτους, είναι ο θεός που του έλαχε το 1/3 της γης, της βασίλισσας των πάντων (γης-ΓΑΙΑΣ) που θεωρούνταν, η έδρα των θεών και το ισχυρό στήριγμα των ανθρώπων, σύμφωνα με τον ύμνο.



Η 13η ημέρα λεγόταν Καλλιγένεια,  

δηλώνοντας το καλό γένος της κόρης που απέκτησε η θεά. 

Την ημέρα εκείνη γινόταν και διαγωνισμός για το 
ωραιότερο παιδί που είχε γεννηθεί την προηγούμενη χρονιά.

Καλλιγένεια, ονομαζόταν η ίδια η γη, η μάνα Γαία, που σαφώς ταυτίζεται με τη Δήμητρα, αλλού φέρεται ως τροφός, ή ιέρεια ή πιστή ακόλουθος της, άλλες φορές ως θυγατέρα της από τον πατέρα των αθανάτων, Δία. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι στις Άκρες της Σικελίας υπήρχε άγαλμα της.


Καλλιγένειαν· οὐ τὴν γῆν, ἀλλὰ τὴν Δήμητραν.
Καλλιγένειαν: Ἀπολλόδωρος μὲν τὴν γῆν· οἱ δὲ Διὸς
καὶ Δήμητρος θυγατέρα· Ἀριστοφάνης δὲ ὁ κωμικὸς τροφόν.



Η μητέρα Δήμητρα συμβολίζει την μητέρα Φύση, 
που τα πάντα γεννά, η κόρη Περσεφόνη είναι η θεϊκή καταβολή στην ανθρώπινη ψυχή.


Η Περσεφόνη τιμόταν ως η μόνη που ήταν και ζωή και θάνατος μαζί, για τους βασανισμένους ανθρώπους, διότι την άνοιξη έφερνε ζωή και τα πάντα φόνευε το χειμώνα.


Ο Άδης-Πλούτωνας είναι το πέρασμα της ύλης-σάρκας σε ανώτερο επίπεδο, πνευματικό. 
Είναι ένα πέρασμα μέσα από κάθαρση της ψυχής, ένα πέρασμα από τα γήινα ζωώδη και κτηνώδη πάθη και ένστικτα, σε ένα επίπεδο που θα οδηγήσει την ψυχή προς ένα ανώτερο, φωτεινόνερο κόσμο.




Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.
Creative Commons License
Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

Σάββατο 24 Οκτωβρίου 2009

Πυανεψιών β΄ μέρος-Ωσχοφόρια

Η όγδοη μέρα του Πυανεψιώνος ορίστηκε ως ημερομηνία της μέγιστης προσφοράς θυσιών προς τιμήν του Απόλλωνος. Στη γιορτή των Θησείων (την ίδια μέρα) ημέρα που θεσπίστηκε εις ανάμνηση της επιστροφής του Θησέα από την Κρήτη μετά τη νίκη του επί του Μινώταυρου, οι Αθηναίοι τιμούσαν τον ήρωα Θησέα στο Ιερό του στην Αγορά, όπου βρίσκονταν θαμμένα τα οστά του, όταν μεταφέρθηκαν εκεί από τη Σκύρο όπου δολοφονήθηκε. Την ίδια μέρα γινόταν και τα Οσχοφόρια, γιορτή προς τιμήν του Διονύσου, στο τέλος του τρύγου.
Όσχος-ώσχος ή οισχός είναι το κλαδί της αμπέλου που πάνω του έχει τσαμπιά σταφυλιών.


ἑορτή τις ὀσχοφόρια καλουμένη· ὄσχος
γὰρ καλεῖται κληματίς· ἐκκειμένους ἔχουσα τοὺς
βότρυας· ἡ οὖν εὐγενὴς παῖς ἔφερεν εἰς τὸ ἱερὸν
Σκιράδος· ὁ τρόπος δι' ὃν τοῦτο ἐγίνετο, διάφορος
τοῖς παλαιοῖς ἀπεδόθη.


Ὠσχοφόρια: Σκιράδος Ἀθηνᾶς ἑορτή· ὦσκαι γὰρ καὶ ὦσχαι,
τὰ μετὰ τῶν βοτρύων κλήματα.


Καὶ ὠσχοφόριον, τόπος Ἀθήνῃσιν, ἔνθα καὶ τὸ ἱερὸν τῆς Ἀρτέμιδος·
καὶ ὠσχοφόρια, ὄνομα ἑορτῆς· ἀπὸ τῆς ὤσχης τῆς κληματίδος.


Ὠσχοφόρια: Σκιράδος Ἀθηνᾶς ἑορτή· ὦσκαι γὰρ καὶ ὦσχαι,
τὰ μετὰ τῶν βοτρύων κλήματα.




Η γιορτή τελούνταν την όγδοη μέρα του μήνα με αγώνες εφήβων με πομπή από το ιερό του Διονύσου στις Λίμνες, προς το ιερό του ναού της Σκιράδος Αθηνάς στο Φάληρο.
Η πομπή ξεκινούσε με δυό εφήβους που κρατούσαν τα κλαδιά της αμπέλου.
Τα δυο νεαρά αγόρια έπρεπε να είναι αμφιθαλή (να ζουν δηλαδή και οι δυο γονείς τους) και ήταν μεταμφιεσμένα σε κορίτσια. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, ιδρυτής των αγώνων ήταν ο Θησέας και την πρώτη φορά που τελέστηκαν οι αγώνες συμμετείχε και ο ίδιος.
Ο μύθος αναφέρει ότι στο ταξίδι του Θησέα στην Κρήτη, μαζί με τους νέους και τις νέες που οδηγήθηκαν ως βορά στο Μινώταυρο ο Θησέας, μεταμφίεσε τους νέους σε νέες, αφού πρώτα φρόντισε να ξυριστούν πολύ καλά, να αλείβονται καθημερινά με έλαια ώστε να έχουν απαλές επιδερμίδες, ώστε να φαίνονται γυναίκες. Έντυσε τους νέους με γυναικεία ρούχα, και αντικατέστησε τις κοπέλες με τα γεροδεμένα παλικάρια για να παραπλανήσουν το Μινώταυρο.
Ως ανάμνηση αυτού του γεγονότος ο Θησέας θέσπισε πάντα δυο νέοι ντυμένοι με ρούχα γυναικεία να είναι επικεφαλής της πομπής των Οσχοφορίων, όπου ψάλλονταν τα «ωσχοφορικά μέλη».


Ὠσχοφορικὰ δὲ μέλη παρὰ Ἀθηναίοις ᾔδετο.


Αγώνες δρόμου είχαν θεσπιστεί, και σε αυτούς λάμβαναν μέρος είκοσι έφηβοι δρομείς που έτρεχαν κρατώντας ώσχους (κλαδιά αμπέλου με σταφύλια), δυο από κάθε φυλή της Αθήνας, ας μην ξεχνούμε ότι ο Θησέας ήταν θεμελιωτής των δήμων της Αττικής, ενώνοντας τις φυλές της. Οι δέκα νικητές, ένας από κάθε φυλή ως βραβείο έπαιρναν ως έπαθλο μια κύλικα, τη πενταθλόα, με ποτό φτιαγμένο από οίνο, μέλι, τυρί, κριθάλευρο, και λίγο ελαιόλαδο, ένα είδος κυκεώνα.


Συνήθεια υπήρχε στη γιορτή των Οσχοφορίων να μη στεφανώνουν τον κήρυκα, αλλά το κηρύκειο, διότι σύμφωνα με το μύθο ο Θησέας ξέχασε να αλλάξει πανιά στο πλοίο του και ο πατέρας του Αιγέας βλέποντας τα μαύρα πανιά θεώρησε πως το παιδί του δεν τα κατάφερε να νικήσει το Μινώταυρο και αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα.
Όταν ο Θησέας αποβιβάστηκε στην τοποθεσία που ταυτίζεται με το σημερινό Φάληρο έστειλε κήρυκα να αναγγείλει την επιστροφή του, στον Αιγέα. Ο κήρυκας βρήκε τους υπηκόους του βασιλιά να κλαίνε απαρηγόρητοι για το χαμό του, ενώ άλλοι ακούγοντας τα χαρμόσυνα νέα που έφερνε ο αγγελιοφόρος τον υποδέχονταν με στεφάνια. Ο κήρυκας από σεβασμό στο βασιλιά δε στεφάνωσε το κεφάλι του, αλλά τοποθέτησε τα στεφάνια στο κηρύκειο που κρατούσε.


Στη γιορτή των Οσχοφορίων λάμβαναν μέρος και γυναίκες που λεγόταν «δειπνοφόρες», μιμούμενες τις μητέρες των νεαρών παιδιών που είχαν κληρωθεί να πάνε ως βορά στο Μινώταυρο.


δειπνοφόροι· παρὰ Ἀθηναίοις καθίστανται ἐν τῇ τῶν Ὠσχοφορίων ἑορτῇ αἱ δειπνοφόροι


Οι δειπνοφόρες μιμούνταν τις μητέρες των παιδιών που την τελευταία μέρα πριν ξεκινήσουν για το τελευταίο αυτό, πικρό, δίχως γυρισμό ταξίδι, τα εφοδίαζαν με τις εκλεκτότερες τροφές και λιχουδιές, τους έκαναν όλα τα χατίρια και από την αγορά αγόραζαν για τα παιδιά τους αγοραστά παιχνίδια, αφού ήξεραν πως δεν θα τα ξαναδούν. Τους έλεγαν και λόγους παρηγορητικούς, «παραμυθητικούς», μύθους δηλαδή, αυτό που σήμερα θα λέγαμε παραμύθια, για να τα παρηγορήσουν και να τα εμψυχώσουν.


/παρηγορέεις: παραμυθητικῶς λέγεις/πρὸς δὲ τὰ πάθη τὸν παραμυθητικόνλόγον/παραμυθητικὸν δὲ τὸ τῆς διηγήσεως μῆκος·
ἐπικουφίζεται γὰρ τὰ πάθη πρὸς ἀλλοτρίας συμφορὰς συγκρινόμενα.



..αἱ δὲ δειπνοφόροι παραλαμβάνονται καὶ κοινωνοῦσι τῆς θυσίας, ἀπομιμούμεναι τὰς μητέρας ἐκείνων τῶν λαχόντων· ἐπεφοίτων γὰρ αὐτοῖς ὄψα καὶ σιτία κομίζουσαι· καὶ μῦθοι λέγονται διὰ τὸ κἀκείνας εὐθυμίας ἕνεκα καὶ παρηγορίας μύθους διεξιέναι τοῖς παισί.


συνεχίζεται....


Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.
Creative Commons License
Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2009

Πυανεψιών-Οκτώβριος ΠΥΑΝΟΨΙΑ ΠΡΟΗΡΟΣΙΑ


(Πυανεψιών 23 Σεπτεμβρίου-22 Οκτωβρίου)


Ο μήνας Πυανεψιών ήταν ο τέταρτος μήνας των Αθηναίων, κι ήταν ο μήνας των πυάνων, δηλαδή των κυάμων και όλων των καρπών που έβρασαν μέσα σε χύτρα προς τιμήν του θεού Απόλλωνα.
Ο μύθος λέει ότι κάποτε σε όλο τον κόσμο επικράτησε λοιμός (λιμός) και χάθηκαν όλοι οι καρποί από τη γη (αφορία).
Το μαντείο έδωσε χρησμό να γίνει προσφορά καρπών προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, από τους Αθηναίους εις το όνομα όλων.
Τρόφιμα δεν υπήρχαν πολλά, έτσι όλοι έφεραν ότι καρπό είχαν και όλοι οι καρποί έβρασαν μέσα σε μεγάλη χύτρα, προς εξιλέωση.
Πριν τη θυσία περιέφεραν την ειρεσιώνη, κλαδί ελιάς στεμμένο με μαλλί, ως ικεσία (ικετηρία) στον θεό Απόλλωνα.


….ἐν τῷ περὶ τῶν Ἀθήνησι θυσιῶν, ἀφορίας ποτὲ κατασχούσης
τὴν πόλιν, θαλλὸν καταστέψαντας ἐρίοις ἱκετηρίαν ἀναθεῖναι τῷ Ἀπόλλωνι.


Έτσι λύθηκε ο λοιμός (λιμός), καρποφόρησε και πάλι η γη και εις ανάμνηση του γεγονότος θεσπίστηκε η γιορτή των Πυανεψίων και ο μήνας ονομάστηκε για το λόγο αυτό Πυανεψιών, διότι και πάλι μετά από πολύ καιρό οι άνθρωποι θα έβλεπαν όλους τους καρπούς της γης να καρποφορούν.


(Πυανόψια·) καὶ ἡμεῖς Πυανόψια ταύτην τὴν ἑορτὴν καλοῦμεν, οἱ δ' ἄλλοι Ἕλληνες Πανόψια, ὅτι πάντας εἶδον τοὺς καρποὺς τῇ ὄψει.




Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ικεσίας, προς αποφυγή λοιμών.


....ἦγον δὲ ἔσθ' ὅτε ἐπὶ τῇ ἀποτροπῇ λοιμῶν.


Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ελιά ή δάφνης, στολισμένο με μαλλί, που από τα κλαδιά του κρεμόταν όλοι οι καρποί της γης. Στα κλαδιά εκτός από φρούτα κρεμόταν και ψωμάκια και γλυκίσματα δεμένα με κορδέλες, πήλινα κανατάκια με ελαιόλαδο, οίνο, μέλι και σιτηρά.
Την ειρεσιώνη περιέφερε παιδί που ζούσαν και οι δυό γονείς του και το τοποθετούσε στην είσοδο του ναού του Απόλλωνος, την ημέρα των Πυανεψίων.


Εἰρεσιώνη: θαλλὸς ἐλαίας, ἐστεμμένος ἐρίοις καὶ προσκρεμαμένους ἔχων παντοδαποὺς τῶν ἐκ γῆς καρπῶν. τοῦτον δὲ ἐκφέρει παῖς ἀμφιθαλὴς καὶ τίθησι πρὸ τῆς θύρας τοῦ Ἀπόλλωνος ἱεροῦ τοῖς Πυανεψίοις.


Τα παιδιά που κουβαλούσαν την ειρεσιώνη τραγουδούσαν και το τραγούδι της ειρεσιώνης που έλεγε:


ᾖδον δὲ παῖδες οὕτως·
εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους
καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι
καὶ κύλικ' εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς.


η ειρεσιώνη φέρει σύκα και λιπαρούς άρτους
και μέλι σε κοτύλη (κύπελο) και λάδι για μαγείρεμα
και κούπα ζωηρό κρασί, για να μεθύσεις και να κοιμηθείς




Μετά τη γιορτή κρεμούσαν την ειρεσιώνη στην είσοδο των οικιών τους μέχρι την επόμενη χρονιά, οπότε και την έκαιγαν.


… εἰρεσιώνη δὲ θαλλὸς ἐλαίας ἢ δάφνης ἐξ ἐρίων πεπλεγμένος, ἔχων ἄρτον ἐξηρτημένον καὶ κοτύλην, ὅ ἐστιν ἡμίξεστον, καὶ σῦκα καὶ πάντα τὰ ἀγαθά. ταύτην δὲ πρὸ τῶν οἰκημάτων ἐτίθεσαν καὶ κατ' ἔτος αὐτὴν ἤλλαττον. ἄλλως.




Γι’ αυτό έμεινε και η παροιμία θα καείς σαν ειρεσιώνη,
«ως εἰρεσιώνην καύσεται» για ότι μπορούσε να τελειώσει από τη μια στιγμή στην άλλη, όπως το ξερό κλαδί της ειρεσιώνης, που μόνο μια σπίθα αρκεί για να λαμπαδιάσει και να καεί γρήγορα.


Μια φράση που κι ο Αριστοφάνης την αναφέρει για μια υπερήλικη στις Εκκλησιάζουσες, λέγοντας πως ήταν τόσο γριά που θα μπορούσε να καεί σαν ειρεσιώνη, με μια μόνο σπίθα.


….· ἐὰν γὰρ αὐτὴν εἷς μόνος σπινθὴρ λάβῃ, εἰρεσιώνην καύσεται.




Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθο, τον ίδιο μήνα ο Θησέας πριν φύγει για την
Κρήτη-μαζί με τους νέους και τις νέες που κάθε χρόνο έστελναν ως προσφορά οι Αθηναίοι στο Μινώταυρο-έδωσε υπόσχεση στο θεό Απόλλωνα, στο ιερό του στη Δήλο, πως αν επιστρέψει γερός από την αποστολή αυτή θα του προσφέρει ιδιαίτερες τιμές.
Έτσι όταν γύρισε αλώβητος από τον Μινώταυρο-μάλιστα τον είχε σκοτώσει και έφερε σώους πίσω όλους τους νέους και τις νέες-σταμάτησαν στο νησί της Δήλου για τις πρώτες προσφορές στο θεό.
Οι προμήθειες όμως που υπήρχαν στο καράβι ήταν λιγοστές, έτσι μάζεψαν κάθε λογής καρπούς που είχαν, δημητριακά, όσπρια, και ότι άλλο υπήρχε και τα έβρασαν όλα μαζί σε μια χύτρα, προς τιμήν του θεού που βοήθησε να γυρίσουν όλοι σώοι, από την επικίνδυνη αποστολή τους.
Στη γιορτή όλοι κρατούσαν στα χέρια τους κλαδιά ελιάς την λεγόμενη ειρεσιώνη, όπως είχε υποσχεθεί ο Θησέας στο θεό και ίδρυσε ναό προς τιμήν του θεού.
Η γιορτή καθιερώθηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο προς ανάμνηση του γεγονότος και λεγόταν Πυανοψία, διότι πύανα έλεγαν κυρίως τους κυάμους δηλαδή τα κουκιά παλαιότερα, και ο μήνας ονομάστηκε Πυανεψιών για τον ίδιο λόγο.


….λέγεται γὰρ Θησέα καθ' ὃν καιρὸν εἰς Κρήτην ἔπλει, προσχόντα Δήλῳ διὰ
χειμῶνα, εὔξασθαι τῷ Ἀπόλλωνι, καταστέψασθαι κλάδοις ἐλαίας, ὅταν σωθῇ τὸν Μινώταυρον ἀποκτείνας, καὶ θυσιάσειν, καὶ τὴν ἱκετηρίαν ταύτην καταστέψας ἑψῆσαι χύτρας αἰθάλης καὶ ἔτνος καὶ βωμὸν ἱδρύσασθαι· διὸ καὶ Πυανέψια δοκεῖ λέγεσθαι, οἷον κυαμέψια· τὸ γὰρ πρότερον τοὺς κυάμους πυάμους ἐκάλουν.


Τα Πυανόψια ή Πυανέψια γιορτάζονταν την έβδομη μέρα του μήνα




….καὶ σχεδὸν πάντες οἱ περὶ τῶν Ἀθήνησιν ἑορτῶν γεγραφότες Πυανεψιῶνος ἑβδόμῃ τὰ Πυανέψια Ἀπόλλωνι ἄγεσθαί φασι.




Τον μήνα Πυανεψιώνα τελούσαν και θυσία προς τιμήν του Διός.


Σύμφωνα με το χρησμό που δόθηκε στους Αθηναίους σε κάποια Ολυμπιάδα, θεσπίστηκε να γιορτάζονται και τα Προηρόσια, στο ναό του Διός στην Ήλιδα, γιορτές που τελούσαν οι Αθηναίοι στο όνομα όλων των Ελλήνων, με θυσίες μπροστά σε άροτρο, υπέρ καρποφορίας των μελλούμενων σπαρτών.


[Προηρόσια· αἱ πρὸ τοῦ ἀρότρου γινόμεναι θυσίαι περὶ τῶν μελλόντων ἔσεσθαι καρπῶν, ὥστε τελεσφορεῖσθαι· ἐγίνετο δὲ ὑπὸ Ἀθηναίων ὑπὲρ πάντων Ἑλλήνων …..καὶ γὰρ νῦν πολλὰς καὶ μεγάλας ὑμῖν τιμὰς ὀφείλω καὶ ζηλῶ παρὰ πᾶσιν Ἕλλησι μαντευομένοις τὸν Δία προηροσίαν ποιήσασθαι.]




Τα Προηρόσια γιορτάζονταν από τότε κάθε χρόνο στην Αθήνα, την πέμπτη ημέρα του μήνα, με θυσία βοδιών, με δεήσεις για την εξασφάλιση της ευφορίας της γης, μετά το όργωμα της με το άροτρο.


Προηρόσια: ὄνομα θυσίας ὑπὲρ τῶν καρπῶν γινομένης
ὑπ' Ἀθηναίων κατὰ μαντείαν ἐπὶ Ἤλιδι.




Ο τελευταίος μήνας των Μακεδόνων που τον έλεγαν Υπερβερεταίο, ταυτίζεται κατά ένα μέρος του με τον Οκτώβριο μήνα, για το λόγο αυτό αποκαλούνταν και ως πρώτος στο ημερολόγιο τους από τους μεταγενέστερους. Η διαφορά αυτή της μέτρησης των ημερών, φέρει τον μήνα άλλοτε ως πρώτο και άλλοτε ως τελευταίο στο ημερολόγιο των Μακεδόνων. Όταν ήθελαν να τονίσουν ότι κάποιος ήταν υπέργηρος, ή ότι κάτι ήταν παλιό έλεγαν πως είναι «Ὑπερβερεταῖο», διότι ο μήνας ήταν ο τελευταίος στο ημερολόγιο των Μακεδόνων.


Ὑπερβερεταῖος: κατὰ Μακεδόνας, ὄνομα μηνός. ὁ Ὀκτώβριος.
καὶ παροιμία· «Ὑπερβερεταῖος,» ἐπὶ τῶν ὑπερχρονίων εἴρηται· παρὰ γὰρ
Μακεδόσιν ὁ τελευταῖος μὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ Ὑπερβερεταῖος ἀνεγράφη.




Οι Αιγύπτιοι τον μήνα τον έλεγαν Φαοφί.
Ὀκτώβριος· Φαοφί.


Για τους αρχαίους Ρωμαίους ο μήνας Οκτώβριος, αρχικά ονομαζόταν
«Σεμεντίλιος» από τη λέξη σπόρος, όπως διέσωσε η ιστορία τους.


Σεμεντίλιος ὁ Ὀκτώβριος ἀπὸ τοῦ σπόρου, ὡς ἡ παλαιότης παραδέδωκεν.


Αργότερα ο μήνας ονομάστηκε Ὀκτώβριος διότι ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας στο πρώτο ημερολόγιο των Ρωμαίων, (octo-ver=οκτώ-έαρ, άνοιξη) όταν ο Μάρτιος ήταν ο πρώτος μήνας στο ημερολόγιο τους, που σηματοδοτούσε και την αρχή της άνοιξης. Όταν αργότερα ο Ιανουάριος πήρε την πρωτιά, ο Οκτώβριος μετατέθηκε στη δέκατη θέση, δίχως να αλλάξει το όνομα του.


….καὶ γὰρ οὕτω καὶ παρ' ἡμῖν, εἰ πρῶτος ὁ Μάρτιος ἀριθμηθείη,
ὄγδοος ὁ Ὀκτώβριος εὑρίσκεται….






συνεχίζεται.....




Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.




Creative Commons License
Αυτή η εργασία χορηγείται μόνον με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου 2009

Σεπτέμβριος ο τρυγητής-αρχή φθινοπώρου, ΒΟΗΔΡΟΜΙΩΝ


Το φθινόπωρο οφείλει το όνομα του στο ρήμα φθίνω και τα οπωρικά που τελειώνουν σιγά-σιγά και σημαίνει την εποχή που φθίνουν, που παύουν να καρπίζουν
τα οπωροφόρα δέντρα:


<Φθινόπωρον>, ὁ σεπτέμβριος καὶ ὀκτώβριος καὶ νοέμ βριος, παρὰ τὸ φθίνειν,
τουτ' ἔστι παύειν ἐν αὐτοῖς τὴν ὀπώραν.


Ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου ο Σεπτέμβριος οφείλει το όνομα του στον αριθμό επτά, σέπτεμ στα λατινικά το επτά και βερ το έαρ δηλαδή η άνοιξη, δηλώνοντας ότι ο μήνας ήταν ο έβδομος μήνας των Ρωμαίων, αρχίζοντας από τον Μάρτιο που αρχικά ήταν ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού έτους και την εαρινή ισημερία στις 24 Μαρτίου, οπότε και αρχίζει η άνοιξη:


ὡς ἀρχὴν ἐνιαυτοῦ τὸν Μάρτιον μῆνα ἔταττον οἱ Ῥωμαῖοι, ὡς ἐκ τῆς τοῦ
παρόντος ἡμῖν μῆνός ἐστι λαβεῖν προσηγορίας· Σεπτέμβριον γὰρ αὐτὸν ὠνόμασαν, οἷον ἕβδομον ἀπὸ τοῦ ἦρος – σέπτεμ γὰρ τὰ ἑπτὰ καὶ βὲρ τὸ ἔαρ – τουτέστι
τοῦ Μαρτίου μηνός, οὗ κατὰ τὴν τετάρτην καὶ εἰκοστὴν ὁ ἥλιος <ἐν> κριῷ γενόμενος τοῦ ἦρος δίδωσι τὴν φύσιν ἐνάρχεσθαι.


Αργότερα όταν προστέθηκαν οι μήνες Φεβρουάριος και ο Ιανουάριος που πήρε και την πρώτη θέση στο ημερολόγιο, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην ένατη θέση, αλλά ως ένατος μήνας από τους Χριστιανούς πια θεολόγους θεωρήθηκε Θείος, διότι αποτελείται από τρεις τριάδες.
Σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση ο μήνας είναι ο πρώτος του εκκλησιαστικού έτους. 

Πως έφτασε όμως να γιορτάζεται η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά τον Σεπτέμβριο;
Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η φθινοπωρινή ισημερία της 24ης Σεπτεμβρίου, θεωρούνταν και ημέρα πρωτοχρονιάς. Ήταν εποχή που σύμφωνα με ρωμαϊκό διάταγμα η ημερομηνία αυτή καθόριζε την αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή της 15ετούς περιόδου φορολογίας. Αργότερα έφτασε η 1η του μήνα αυτού να οριστεί ως πρώτη του εκκλησιαστικού έτους, όπως μας πληροφορεί ο Σ. Ευστρατιάδης στο Αγιολόγιο:


"Λέξις λατινική (indictio) όρισμόν σημαίνουσα καθ' όν κατά δεκαπενταετή περίοδον έπληρώνοντο εις τους αυτοκράτορας των Ρωμαίων οι φόροι. Κατά την εκκλησιαστικήν παράδοσιν, την αρχήν της ίνδικτιώνος είσήγαγεν ό Αύγουστος Καίσαρ (1 -14), ότε διέταξε την γενικήν των κατοίκων του Ρωμαϊκού κράτους απογραφήν και την είσπραξιν των φόρων, κατά την πρώτην του Σεπτεμβρίου μηνός. Από του Μεγάλου Κωνσταντίνου (313) έγένετο επισήμως χρήσις της Ινδικτιώνος ως χρονολογίας, έκτοτε δε ή εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του νυν εορτάζει την α' Σεπτεμβρίου ως αρχήν του εκκλησιαστικού έτους. "Ινδικτον ημιν ευλόγει νέου χρόνου, ώ και παλαιέ και δι' ανθρώπους νέε".


Ο Οκταβιανός Αύγουστος καθόρισε την πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου αυτή ως ημέρα της Ινδικτιώνος, δηλαδή ημέρα απογραφής των υπηκόων της αυτοκρατορίας για την είσπραξη των φόρων. Αλλού αναφέρεται ότι αρχικά η 23η του μηνός, ημέρα των γενεθλίων του, είχε οριστεί από τον Οκταβιανό ως ημέρα της ινδικτιώνος.
Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου η πρώτη Σεπτεμβρίου εορτάζεται ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους.


Για τους αρχαίους Έλληνες ο αντίστοιχος μήνας είχε πολλά ονόματα ανάλογα με την περιοχή, οι Μακεδόνες ονόμαζαν το μήνα Γορπιαίο, Βοηδρομιώνα τον ονόμαζαν οι Αθηναίοι και κατά το μήνα αυτό τελούσαν τα Μεγάλα Μυστήρια, στην Πέργαμο τον έλεγαν Ὑπερβερεταῖο.


ἐν Ῥώμῃ μὲν ὁ καλούμενος μήν ἐστι Σεπτέμβριος3, ἐν Περγάμῳ
δὲ παρ' ἡμῖν Ὑπερβερεταῖος, Ἀθήνησι δὲ μυστήρια….


μὴν μὲν ἦν ὁ κατὰ Ῥωμαίους καλούμενος Σεπτέμβριος, 
κατὰ δὲ τοὺς Αἰγυπτίους Θὼθ καὶ κατὰ Μακεδόνας Γορπιαῖος ….


Στην Αθήνα την 5η ημέρα του μηνός Βοηδρομιώνος γιόρταζαν τα Γενέσια, μια γιορτή αφιερωμένη στους προγόνους, ημέρα πένθιμη προς τιμήν των γενετών (προγόνων).
Κατά τον εορτασμό των Γενεσίων τελούσαν θυσία αφιερωμένη στη θεά Γαία.

Η 6η του μήνα ήταν ημέρα αφιερωμένη στην Αγροτέρα Αρτέμιδα, με πομπές και θυσίες στο ναό της θεάς στις Άγρες.
Την 7η ημέρα του μήνα γιόρταζαν τα Βοηδρόμια, μια γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα Βοηδρόμιο, προστάτη των πολεμιστών. Αρχικά η γιορτή καθιερώθηκε προς τιμήν της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων, αργότερα όμως την ίδια μέρα γιόρταζαν και τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στον Μαραθώνα.
Στις 15-22 του Βοηδρομιώνος τελούνταν τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια) ανά 5ετία.


Το μήνα αυτό οι πρόγονοι μας έπιναν πολύ γάλα και εύχονταν για υγεία.
Σύμφωνα με το Δημόκριτο κατά το μήνα Σεπτέμβριο συμβαίνουν εναλλαγές ανέμων και επικρατούν βροχές, φυσιολογικά φαινόμενα για την εποχή, απλά εμείς κακομάθαμε να κρατάει το καλοκαίρι μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και φέτος που ο καιρός είναι φυσιολογικός μας κακοφαίνεται.
Στο τέλος του μήνα εκδημούν τα χελιδόνια και όλα τα αποδημητικά πουλιά, γεγονός που έχει καταγραφεί από την αρχαιότητα ακόμη.


Ο μήνας Σεπτέμβριος συνδέεται άμεσα με την καρποφορία της αμπέλου και του τρύγου,
γι’ αυτό στην παράδοση μας διασώθηκε και με το όνομα τρυγητής.


Σεπτέμβριος δὲ τοὺς γλυκεῖς βότρυς φέρει,
Καὶ ληνοβατῶν εὐλογεῖ τὰς ἐλπίδας,
Καὶ ξυλίνην γέγηθε πιθάκνην βλέπων.




Κύρια ασχολία όσων καλλιεργούν αμπέλια αυτόν τον καιρό είναι ο τρύγος.
Έτσι ο μήνας από την αρχαιότητα ακόμη στα ψηφιδωτά εικονίζεται ως τρυγητής με το πλεκτό κοφίνι, να πατάει ξυπόλητος σταφύλια στο πατητήρι, πάντοτε με την εύθυμη παρέα του, άνδρες και γυναίκες.
Από τον ευλογημένο από το θεό Διόνυσο καρπό παράγεται ο μεθυστικός οίνος.



Η εποχή του τρύγου πάντοτε στην ιστορία της καλλιέργειας αμπέλου ήταν ένα λαϊκό πανηγύρι, καθώς για την συγκομιδή του καρπού απαιτούνται πολλά χέρια.
Ο τρύγος πάντα και παντού τελειώνει με χαρές, φαγοπότι και τραγούδια.



Ο ΛΕΙΔΙΝΟΣ


Ένα μοναδικό έθιμο αναπαράστασης του θανάτου και της ανάστασης όχι μόνο ανθρώπων αλλά και της φύσης, με την έλευση του φθινοπώρου και του επερχόμενου χειμώνα πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Αίγινα.
Ο μορφωτικός πολιτιστικός σύλλογος Κυψέλη κάθε χρόνο αναβιώνει το έθιμο του Λειδινού.



Πρόκειται για αναβίωση ενός αρχαίου εθίμου που συμβολίζει το τέλος της καρποφορίας και την προετοιμασία της γης να δεχθεί στα σπλάχνα της τους νέους σπόρους. Οι νέοι σπόροι θα κοιμηθούν βαθιά, θα πέσουν σε λήθαργο, σε ένα φαινομενικά βαθύ θάνατο, αλλά την Άνοιξη θα γίνει το θαύμα και θα αναστηθούν, θα ξεπροβάλλουν στον ήλιο, θα μεγαλώσουν, θα αναπτυχθούν και θα χαρίσουν και πάλι τους καρπούς τους στους ανθρώπους που κόπιασαν να τους σπείρουν και να τους φροντίσουν όλον αυτόν τον καιρό.
Σύμφωνα με την παράδοση Λειδινό στο γλωσσάρι του γλωσσικού ιδιώματος της Αίγινας είναι το Δειλινό, δηλαδή το μικρό γεύμα που κατά το δειλινό έτρωγαν όσοι ασχολούνταν με τις γεωργικές εργασίες, ένα γεύμα απλό και λιτό που πάντα συνοδευόταν και από λίγο κρασί.


Σύμφωνα με το έθιμο του Λειδινού οι γυναίκες κατασκευάζουν ένα ανδρικό ομοίωμα νέου αγρότη από άχυρα. Το κεφάλι του το κατασκευάζουν από Αιγινίτικο παραδοσιακό κανάτι που το ζωγραφίζουν με ανδρικά χαρακτηριστικά.



[Φωτο από το βιβλίο Γ.Α.Μέγα
"Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"]


Στολίζουν τον υποτιθέμενο νεκρό με άχυρα, λουλούδια, αρωματικά φυτά, του φορούν και τραγιάσκα αφού είναι αγρότης.
Με την αναβίωση του εθίμου επικράτησε να τοποθετούν απαραιτήτων μεγάλα γεννητικά όργανα στο Λειδινό, συνήθως ένα γουδοχέρι με δυο μεγάλα ρόδια, επάνω από τα ρούχα ώστε να φαίνονται.
Ξαπλώνουν το νεκρό σε τραπέζι ή τάβλα, του αφιερώνουν διάφορους εφήμερες σπόρους σπαρμένους πρόχειρα, παρόμοιους με τους κήπους του Αδώνιδος, του αφιερώνουν και κάθε είδους αγροτικά εργαλεία, πλεκτά καλάθια αλλά τα μικρά παιδιά κρατούν και καλάμια που συμβολίζουν τις λαμπάδες. Γύρω του τοποθετούν κόλλυβα και οι γυναίκες τον μοιρολογούν. Αρχικά μόνο μοιρολογούσαν αργότερα υπήρξε και στιχομυθία μεταξύ του χορού όπου ρωτάνε:


-Του φορέσατε το καλό του πουκάμισο;


- Του το φορέσαμε


- Του βάλατε τα καλά του παπούτσια;


- Του βάλαμε τα πιο καλά.


- Του φορέσατε το καλό του παντελόνι;


- Του φορέσαμε το ντρίλινό του!


- Του βάλατε το κασκέτο του;


- Του φορέσαμε την όμορφη τραγιάσκα του.


- Μην ξεχάσατε κάτι;


- Τίποτα δεν ξεχάσαμε.


- Τα στολίδια τού τα βάλατε;


- Αχού, γρήγορα τα στολίδια του. Να εδώ τα 'χουμε.


Στο σημείο αυτό του βάζουν τα φαλλικά σύμβολα το γουδοχέρι και τα ρόδια.




Όλοι θρηνούν για το χαμό του νέου τραγουδώντας το τραγούδι του Λειδινού:




Λειδινέ μου – Λειδινέ μου,
τσαι κλισαρομένε μου.
Όπου σε κλισαρώσανε με την ψιλή κλισάρα
τσαι όπου σε περνούσανε αφ’ την Αγιά Βαρβάρα
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου
Φεύγεις, πάεις Λειδινέ μου, τσ εμάς αφήνεις κρύους,
πεινασμένους, διψασμένους κι όχι λίγο μαραμένους.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου


Πάλι θα ‘ρθεις Λειδινέ μου, με του Μάρτη τις δροσιές,
Με τ’ Απρίλη τα λουλούδια τσαί του Μάη τις δουλειές.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου
Ήρθε η ώρα να μας φύγεις, πάαινε εις το καλό,
τσαι με το καλό να έρθεις κι όλους να μας βρεις γερούς.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου και κλισαρωμένε μου.


Μετά τον απαιτούμενο θρήνο πηγαίνουν να θάψουν το νεκρό, στολισμένο, σχηματίζοντας πομπή, κρατώντας λουλούδια, φοίνικες (σύμβολο αναγέννησης) κλπ.
Θάβουν σε λάκκο το νεκρό αλλά παίρνουν πίσω μαζί τους το ομοίωμα του Λειδινού φωνάζοντας «αναστήθηκε ο Λειδινός» (παλαιότερα το ξέθαβαν σε τρεις ημέρες). Ξεκινάει γλέντι με μεζέδες, σιτάρι, κριθαροκουλούρες, κρασί και λιχουδιές, χορούς και τραγούδια.
Το έθιμο χάθηκε το 1940 λόγω του β΄ παγκοσμίου πολέμου, αλλά μεταπολεμικά με τις φιλότιμες προσπάθειες της κυρίας Ασπασίας Γκίκα αναβίωσε και σιγά-σιγά και πάλι έσβησε. Το 1994 ο σύλλογος Κυψέλη επανέφερε και πάλι την αναβίωση του εθίμου.
Την εποχή που το έθιμο αναβίωσε με προσπάθεια της Ασπασίας Γκίκα προστέθηκε και ο φαλλός. Οι γυναίκες του χωριού, ιδιαίτερα όσες δεν είχαν παιδιά, οι στιγματισμένες από την κοινωνία ως στέρφες, τρίβανε στο σώμα τους τον υπερμεγέθη φαλλό του Λειδινού, ώστε να πάρουν τη μαγική του δύναμη, με επικλήσεις για γονιμότητα.









Την 14η Σεπτεμβρίου, ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού με το βασιλικό που μοιράζεται στην εκκλησία οι νοικοκυρές πιάνουν προζύμι, που το συντηρούν και το έχουν όλη τη χρονιά.
Στις αγροτικές περιοχές παλαιότερα αλλά σε πολλές περιοχές μέχρι και σήμερα πηγαίνουν πολυσπόρια να ευλογηθούν στην εκκλησία.


Γ.Α.Μέγας, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας


Υπάρχει σχεδόν πανελλήνια η συνήθεια, όταν θερίζουν, από το τελευταίο δεμάτι στάχυα, να πλέκουν με τέχνη μια ωραία δέσμη, που ονομάζεται από το σχήμα της "χτένι", "ψαθί" ή "σταυρός". Την κρεμούν έπειτα στο εικονοστάσι του σπιτιού ή στο μεγάλο δοκάρι του (τον μεσιά) ως ΄"αγιωτικό" (σαν να έχει δηλαδή θρησκευτικό χαρακτήρα). Όταν έρθει ο καιρός της σποράς, τότε τους κόκκους του σιταριού της δέσμης αυτής, που έχουν ήδη ευλογηθεί την ημέρα της Υψώσεως του Σταυρού στην εκκλησία, τους ανακατεύουν με τον σπόρο.".







"Η ιερότητα της μέρας συντελεί, ώστε να γίνονται τότε οι προετοιμασίες για τη σπορά που πλησιάζει, και κυρίως η ευλόγηση του προορισμένου γι'αυτήν εκλεκτού σπόρου.
Για τον σκοπό αυτό στέλνουν στην εκκλησία πολυσπόριο, μείγμα απ'όλα τα είδη των σπόρων, για να λειτουργηθούν και να ευλογηθούν. Αναφέρω μερικά παραδείγματα.
Στους Γαλανάδες της Νάξου την ημέρα αυτή "κάθε γεωργός θα βάλει σε μια πετσέτα λίγο κριθάρι, λίγα φασόλια, κουκιά και ό,τι άλλο έχει, για να σπείρει, και τα πάει στην εκκλησιά κι αφήνει την πετσέτα του δεξιά της Αγίας Θύρας ' εκεί σχηματίζεται σωρός ολόκληρος, τον οποίον ο ιερεύς ευλογεί μετά το τέλος της λειτουργίας.
Καθένας κατόπιν παίρνει την πετσέτα του με το λειτρουημένο σπόρο.
Όταν πρόκειται να σπείρει, ο γεωργός θα βάλει μέσα στο δισάκι του, που περιέχει τον σπόρο, που θα σπείρει, και λίγο λιτρουημένο σπόρο, λέγων:
Έλα Χριστέ μου και Παναγιά μου, η ώρα η καλή."
Στη Σκύρο "βράζουν κόλλυβα για την υγεία των παιδιών τους.
Τα παιδιά, παίρνει καθένα τη χαδούλα του (ταψάκι μπακιρένιο βαθουλό) και την πάει μονάχο του στην εκκλησιά, στον Εσπερινό."


Στα Καλάβρυτα στα Κλουτσινοχώρια
"πάνε πολυσπόρι στην εκκλησιά, δηλαδή ένα σπυρί από όλους τους καρπούς (σιτάρι, κριθάρι, φασόλια κ.λ.π.) μέσα σ'ένα μαντίλι, το οποίο θέτουν κατά την λειτουργίαν υπό την Αγίαν Τράπεζαν ' επανερχόμενοι ρίπτουν το καθέν εις τον σωρόν του."
Στην Επίδαυρο "το σιτάρι, που θα ευλογήσει ο παπάς το πρωί του Σταυρού στην Εκκλησία, είναι από το "σταυρό", δηλαδή από την τελευταία χεράδα, που κόψανε το θέρο στο χωράφι."


Ο Χριστόδουλος Χάλαρης στο δίσκο του ΔΡΟΣΟΥΛΙΤΕΣ, εμπνεύστηκε από το έθιμο του Λειδινού και συνέθεσε το ομώνυμο τραγούδι που το ερμηνεύει η ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΑΛΑΝΗ με την καθάρια κρυστάλινη φωνή της.
Η Ηλακάτη δημιούργησα για όλους εσάς τους αναγνώστες αυτού του ιστολογίου ένα μικρό βίντεο για το έθιμο, που ντύθηκε με την υπέροχη μουσική του ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΑΛΑΡΗ στο τραγούδι του ΛΕΙΔΙΝΟΎ.








ΟΡΦΕΩΣ ΥΜΝΟΣ 40


Δήμητρος Ἐλευσινίας,
θυμίαμα στύρακα




Δηώ, παμμήτειρα θεά, πολυώνυμε δαῖμον,
σεμνὴ Δήμητερ, κουροτρόφε, ὀλβιοδῶτι,
πλουτοδότειρα θεά, σταχυοτρόφε, παντοδότειρα,
εἰρήνηι χαίρουσα καὶ ἐργασίαις πολυμόχθοις,
σπερμεία, σωρῖτι, ἀλωαία, χλοόκαρπε,
ἣ ναίεις ἁγνοῖσιν Ἐλευσῖνος γυάλοισιν,
ἱμερόεσσ', ἐρατή, θνητῶν θρέπτειρα προπάντων,
ἡ πρώτη ζεύξασα βοῶν ἀροτῆρα τένοντα
καὶ βίον ἱμερόεντα βροτοῖς πολύολβον ἀνεῖσα,
αὐξιθαλής, Βρομίοιο συνέστιος, ἀγλαότιμος,
λαμπαδόεσσ', ἁγνή, δρεπάνοις χαίρουσα θερείοις
σὺ χθονία, σὺ δὲ φαινομένη, σὺ δε πᾶσι προσηνής
εὔτεκνε, παιδοφίλη, σεμνή, κουροτρόφε κούρα,
ἅρμα δρακοντείοισιν ὑποζεύξασα χαλινοῖς
ἐγκυκλίοις δίναις περὶ σὸν θρόνον εὐάζουσα,
μουνογενής, πολύτεκνε θεά, πολυπότνια θνητοῖς,
ἧς πολλαὶ μορφαί, πολυάνθεμοι, ἱεροθαλεῖς.
ἐλθέ, μάκαιρ', ἁγνή, καρποῖς βρίθουσα θερείοις,
εἰρήνην κατάγουσα καὶ εὐνομίην ἐρατεινὴν
καὶ πλοῦτον πολύολβον, ὁμοῦ δ' ὑγίειαν ἄνασσαν.




Δήμητρος Ἐλευσινίας,
θυμίαμα στύρακα

Δηώ, μητέρα των πάντων, θεά πολυώνυμη δαίμονα,
Σεμνή Δήμητρα, παιδοτρόφε, που παρέχεις πλούτο κι ευτυχία, σταχυοτρόφε, παντοδότειρα, που χαίρεσαι στην ειρήνη και στις πολύμοχθες εργασίες,
προστάτιδα των σπερμάτων, που παρέχεις γεννήματα,
προστάτιδα της συγκομιδής του αλωνίσματος και των χλωρών καρπών,
που κατοικείς στις αγνές κοιλάδες της Ελευσίνας, πολυπόθητε,
αγαπητή, τροφέ θνητών,
εσύ πρώτη έζευξες τον αυχένα των καματερών βοδιών (για καλλιέργεια)
και χάρισες περιπόθητο βίο στους θνητούς τους πανευτυχείς,
συντελείς στην αύξηση των φυτών, είσαι σύνοικος του Βρομίου (Διόνυσου), λαμπροτιμημένη, αγνή, χαίρεσαι με τα θερινά δρεπάνια.
Εσύ χθόνια (κάτω από τη γη) αλλά και φανερή, εσύ σε όλους προσιτή,
αγαθή προς τα τέκνα σου, εσύ που αγαπάς τα παιδιά,
σεμνή, κόρη που τρέφεις τα παιδιά,
έζευξες άρμα δρακόντων με χαλινάρια,
οπαδών που κραυγάζουν γύρω από το θρόνο σου με κυκλικούς χορούς.
Θεά μονογενή, θεά πολύτεκνε, πολυσέβαστη στους θνητούς,
με πολλές πολυάνθεμες και ιεροθηλείς μορφές.
Έλα μακάρια, αγνή, που βρίθεις από καλοκαιρινούς καρπούς,
φέρε ειρήνη και ευνομία πολυπόθητη και πλούτο πολυευτυχισμένο,
μαζί με αυτά και την βασίλισσα υγεία.


απόδοση στίχων: Ματσιαρόκου Χρυσούλα




Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.

Creative Commons License

Αυτή η εργασία χορηγείται μόνον με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.


Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2009

Βοηδρόμια



Την 7η ημέρα του Βοηδρομιώνος 

γιόρταζαν τα Βοηδρόμια,  

μια γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα Βοηδρόμιο, προστάτη των πολεμιστών. 

 Αρχικά η γιορτή καθιερώθηκε 
προς τιμήν της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων,  
αργότερα όμως την ίδια μέρα γιόρταζαν και 
τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στον Μαραθώνα.

Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου 2009

ΓΕΝΕΣΙΑ



Στην Αθήνα την 5η ημέρα του μηνός Βοηδρομιώνος 

γιόρταζαν τα Γενέσια, 

μια γιορτή αφιερωμένη στους προγόνους, 

ημέρα πένθιμη προς τιμήν των γενετών (προγόνων).

Κατά τον εορτασμό των Γενεσίων
τελούσαν θυσία αφιερωμένη στη θεά Γαία.

Τρίτη 1 Σεπτεμβρίου 2009

Γιατί η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά γιορτάζεται τον Σεπτέμβριο;



Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

η φθινοπωρινή ισημερία της 24ης Σεπτεμβρίου, θεωρούνταν και ημέρα πρωτοχρονιάς. 

Ήταν η εποχή που σύμφωνα με ρωμαϊκό διάταγμα η ημερομηνία αυτή καθόριζε την αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή της 15ετούς περιόδου φορολογίας. 


Αργότερα έφτασε η 1η του μήνα αυτού να οριστεί 
ως πρώτη του εκκλησιαστικού έτους, όπως μας πληροφορεί

ο Σ. Ευστρατιάδης στο Αγιολόγιο:


"Λέξις λατινική (indictio) όρισμόν σημαίνουσα καθ' όν κατά δεκαπενταετή περίοδον έπληρώνοντο εις τους αυτοκράτορας των Ρωμαίων οι φόροι. Κατά την εκκλησιαστικήν παράδοσιν, την αρχήν της ίνδικτιώνος είσήγαγεν ό Αύγουστος Καίσαρ (1 -14), ότε διέταξε την γενικήν των κατοίκων του Ρωμαϊκού κράτους απογραφήν και την είσπραξιν των φόρων, κατά την πρώτην του Σεπτεμβρίου μηνός. Από του Μεγάλου Κωνσταντίνου (313) έγένετο επισήμως χρήσις της Ινδικτιώνος ως χρονολογίας, έκτοτε δε ή εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του νυν εορτάζει την α' Σεπτεμβρίου ως αρχήν του εκκλησιαστικού έτους.


"Ινδικτον ημιν ευλόγει νέου χρόνου,

ώ και παλαιέ και δι' ανθρώπους νέε".



Ο Οκταβιανός Αύγουστος καθόρισε την πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου αυτή ως ημέρα της Ινδικτιώνος, δηλαδή ημέρα απογραφής των υπηκόων της αυτοκρατορίας για την είσπραξη των φόρων. Αλλού αναφέρεται ότι αρχικά η 23η του μηνός, ημέρα των γενεθλίων του, είχε οριστεί από τον Οκταβιανό ως ημέρα της ινδικτιώνος.


Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου 
η πρώτη Σεπτεμβρίου εορτάζεται ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους.




Κυριακή 12 Ιουλίου 2009

Κρονιών-Εκατομβαιών-Ιούλιος, γιορτές του ήλιου

-->

Το αρχαιότερο όνομα του μήνα ήταν Κρονιών και προς τιμήν του Κρόνου τελούνταν γιορτές.
Οι γιορτές αυτές από πολλούς συγγραφείς αναφέρεται ότι τελούνταν τους μήνες Ποσειδεώνα και Γαμηλιώνα, αυτό συμβαίνει διότι αρχικά οι Αθηναίοι γιόρταζαν την αρχή του έτους μετά τη χειμερινή τροπή του ήλιου, αργότερα όμως με την πρώτη νέα σελήνη μετά τη θερινή τροπή του.

Έτσι ο πρώτος μήνας των Αθηναίων αντιστοιχούσε προς το τελευταίο ήμισυ του σημερινού Ιουνίου και το πρώτο μέρος του Ιουλίου. Στο τέλος του μήνα Ιουλίου που λεγόταν Μεταγειτνιών τελούνταν γιορτές αφιερωμένες στο Μεταγείτνιον Απόλλωνα, προς ανάμνηση της μετοικησίας των κατοίκων της Μελίτης στην Αττική.

Ο μήνας Ιούλιος οφείλει το όνομα του στη γέννηση του Ιουλίου Καίσαρα, που γεννήθηκε το μήνα Εκατομβαιώνα των Αθηναίων, “Quintilis” για τους Λατίνους, διότι στο δικό τους ημερολόγιο ήταν ο πέμπτος μήνας, όταν ο χρόνος άρχιζε από το μήνα Μάρτιο.
Οι είδες του Ιουλίου συνέπιπταν με τη 15η ημέρα του μήνα.

Τη νύχτα της Εαρινής Ισημερίας που συνέπιπτε με τη 12 μέρα του Εκατομβαιώνος, στην Ελλάδα, σε όλες τις ελληνικές αποικίες, και στα παράλια των Μικρασιατικών αποικιών γιόρταζαν τα Κρόνια. Στην Αρχαία Ολυμπία στον Κρόνιο Λόφο, ιερείς πραγματοποιούσαν θυσία μεγαλοπρεπή.

Στις γιορτές των Κρονίων οι δούλοι είχαν αργία και μπορούσαν να παρευρεθούν στο γιορτινό τραπέζι, ενώ οι άρχοντες εκτελούσαν τα χρέη των δούλων. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην ευχάριστη είδηση της διάνοιξης των Τεμπών, όταν ο πατέρας Κρόνος χώρισε τα βουνά, με αποτέλεσμα η τεράστια λίμνη - που κάλυπτε τότε την κοιλάδα της Θεσσαλίας - να αδειάσει, και έτσι γεννήθηκε μια τεράστια εύφορη περιοχή, που θα παρείχε καρπούς και καταφύγιο σε μεγάλους πληθυσμούς, ζώων και ανθρώπων.
Το χαρμόσυνο γεγονός βρήκε τους τότε βασιλείς σε συμπόσιο, και τόσο μεγάλη ήταν η χαρά τους, που σηκώθηκαν και υπηρέτησαν τους αγγελιοφόρους που έφεραν μια τόσο χαρμόσυνη είδηση. Από αυτή τη γη θα επωφελούνταν όλοι.
Από τότε κρατάει το έθιμο των δούλων.
(λεπτομέρειες θα βρείτε στο βιβλίο, που βρίσκεται σε καλό δρόμο)

Οι γνώσεις για τις επιστήμες και την γεωλογία ήταν τεράστια, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι η διάνοιξη των Τεμπών συνέβη πολλά εκατομμύρια έτη πριν ζήσουν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, αλλά τη γνώση αυτή τη διέσωσαν μέσα σε απλά δοσμένους μύθους, που τους μάθαιναν ακόμη και μικρά παιδιά, και είμαστε τυχεροί που έφθασαν μέχρι τις μέρες μας, ώστε να με τη σειρά μας να μπορούμε να τους αποκρυπτογραφούμε και να βρίσκουμε τόσες αλήθειες.
Την εποχή αυτή, Ιούνιο-Ιούλιο, θερίζονται και αλωνίζονται τα στάχυα, οι άνθρωποι παίρνουν τους καρπούς της γης, που είναι άφθονοι. Ως προσφορά στους θεούς που βοήθησαν στην ευφορία των καρπών, στην αρχαιότητα προσέφεραν τη δεκάτη, το 1/10 δηλαδή της συγκομιδής των καρπών, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και ευχαριστίας, αρχικά στους θεούς Κρόνο (Ήλιο) και Ρέα (Γαία), που ήταν υπεύθυνοι για την καλή σοδειά.
Η δεκάτη αποδιδόταν στα ιερά των θεών και υπήρχαν ειδικές αποθήκες για τις προσφορές αυτές των πιστών.

προσφορά πρώτων καρπών στον Κρόνο

Στο μήνα είναι αφιερωμένο το κόκκινο ρουμπίνι.
Το μήνα αυτόν αρχίζουν τα κυνικά καύματα, όταν μεσουρανεί το άστρο του Κυνός.
Οι αρχαίοι πρόγονοι πίστευαν ότι αν βροντήσει επί της σεληνιακής νουμηνίας, θα υπήρχε ευθηνία (πληθώρα αγαθών, αφθονία), και πτώση καρπών. Θα ακολουθούσε καλό φθινόπωρο και βαρύς χειμώνας, θα ερχόταν αέριες ταραχές που γεννιούνται σπάνια και καύσωνας (καύμα) και σφοδρές βροχές, οπότε την επόμενη χρονιά θα ακολουθούσε έλλειψη καρπών και σίτου.
Το μήνα Ιούλιο επιβαλλόταν σεξουαλική αποχή και αποφεύγονταν οι πολλές τροφές.
Κατάλληλες τροφές θεωρούνταν τα ψάρια, τα οξυμέλιτα
(τροφές με ξίδι και μέλι) και τα οξογάριτα (τροφές με ξίδι +αλάτι),
τα χυμώδη φρούτα, ο λευκός οίνος, που τον κατανάλωναν άφθονο, λίγο φαγητό, όχι καρυκεύματα.

Τα λουτρά κατά το μήνα αυτό ήταν πολύ δημοφιλή.





Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.


Creative Commons License -->
Αυτή η εργασία χορηγείται μόνον με άδεια
Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

Κυριακή 28 Ιουνίου 2009

ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΏΝ-ΙΟΥΛΙΟΣ το έθιμο της περπερίτσας



Ο μήνας Εκατομβαιών είναι αφιερωμένος στη λατρεία του Ήλιου-Απόλλωνα.
Προς τιμήν του θεού γινόταν θυσία εκατό βοδιών (εκατόμβη) και
στο γεγονός αυτό οφείλει το όνομα του ο μήνας.


Έπρεπε να τιμήσουν τον ήλιο-θεό.
Όλοι οι λαοί έχουν στραμμένο το βλέμμα στον ουρανό για να τιμήσουν τον ήλιο.
Η αιωνιότητα του πρωταρχικού όντος, η αιωνιότητα του φωτός,
που ταυτίζετι με το πρωταρχικό ον, τιμάται στο όνομα του ήλιου.





Ο Ήλιος-θεός, η πηγή του φωτός, λατρεύτηκε με πολλά ονόματα,
ως Κρόνος-Δίας, Διόνυσος-Βάκχος, Όσιρις-Ώρος, Μίθρας, Άττις, και πολλά άλλα,
διότι η δύναμη του η ζωογόνος και ζωοποιός, δίνει ζωή στον πλανήτη μας.





Μέχρι πριν λίγα μόνο χρόνια, το βράδυ της 23ης Ιουνίου, παραμονή του Αη-Γιαννιού, ακόμη και στις πόλεις, ανάβαμε τεράστιες φωτιές στα τρίστρατα (στα σταυροδρόμια), ευτυχώς το έθιμο διατηρείται ακόμη ζωντανό στα χωριά της πατρίδας μας.
Από την αρχαιότητα οι μέρες αυτές είναι αφιερωμένες στο θεό Ήλιο, (θερινή ισημερία). 
Οι φωτιές πρέπει να γίνουν όσο το δυνατό ψηλότερες, ώστε να αποδίδουν τεράστια λάμψη και θερμότητα, πρέπει να μιμούνται την πύρινη λάμψη και την θερμαντική ιδιότητα, αλλά και την θεραπευτική του βασιλιά ήλιου, που τώρα διανύει με το άρμα του, το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, στα μέσα του μήνα Ιουλίου, περίπου θα εορταστεί και ως Ηλίας,
η γιορτή του θεού Ήλιου, αναβιώνει μέσα από τον Χριστιανισμό,
όπου του αποδίδονται τιμές στα όρη και τις ραχούλες.


Η αγάπη του λαού για τον Ήλιο-θεό, με τον Χριστιανισμό δεν έσβησε από τη λαϊκή συνείδηση αλλά απλά αντικαταστάθηκε με έναν Άγιο που η γέννηση του ήταν στενά συνδεδεμένη με την Έλευση του νέου θεού-Ήλιου, του Χριστού. Ο Αη-Γιάννης είναι ο βαπτιστής του Κυρίου, αυτός που θα τον σφραγίσει με τη δωρεά του Αγίου-Πνεύματος, του πατέρα Θεού που επιβλέπει τα πάντα και προτρέπει βίο καθαρό και αμόλυντο, μακριά από κακές συνήθειες και πράξεις, ώστε η ψυχή του να μπορέσει καθαρή να περάσει σε ανώτερο πνευματικό επίπεδο.
Ένα βίο αρετής, που θα οδηγήσει τον κάθε άνθρωπο που αργότερα θα βαπτιστεί και εκείνος στο όνομα Του, στην αγκαλιά του φωτεινού Όντος, στο ΦΩΣ.


Την παραμονή λοιπόν του Αη-Γιάννη του Λαμπαδιάρη, συνηθίζουμε να ανάβουμε φωτιές και σταυρωτά να πηδάμε την φωτιά, ώστε να διώχνουμε την επίδραση κάθε κακού πνεύματος, να παίρνουμε δύναμη ζωογόνο από την δύναμη της φωτιάς, να καθαρίζουμε πνεύμα και σώμα από κάθε κακιά σκέψη και ασθένεια, εξαγνιστική και καθαρτική ιδιότητα πυρός.


Στις φωτιές του Αη-Γιαννιού θα καούν εκτός των άλλων και τα άνθινα στεφάνια της Πρωτομαγιάς, όπως ακριβώς γινόταν με τα στεφάνια της ειρεσιώνης.
Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ή στεφάνι δάφνης ή ελιάς, στολισμένο με καρπούς και γεννήματα, που ήταν αφιερωμένη στο θεό Απόλλωνα, και σκοπό είχε την επίκληση για ευφορία, καρποφορία, ευημερία, αλλά λειτουργούσε και ως αποτροπαϊκό σύμβολο.
Τα παιδιά κρατώντας την ειρεσιώνη, γύριζαν στους δρόμους και τραγουδούσαν το τραγούδι της ειρεσιώνης. Όταν τελείωνε το δρώμενο, τα κλαδιά της ειρεσιώνης τα κρεμούσαν στην εξώπορτα και τα έκαιγαν στο τέλος της χρονιάς, που για τους Αθηναίους συνέπιπτε με το τέλος του μήνα Σκιροφοριώνα, κατά την θερινή ισημερία.
Ο Εκατομβαιώνας για τους Αθηναίους ήταν ο πρώτος μήνας του ημερολογίου τους, 
ήταν μήνας αφιερωμένος στο Θεό-Ήλιο-Απόλλωνα.


[Παρόμοια έθιμα πυρός, τελούνται κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, σε όλη τη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα όπου τεράστιες φωτιές ανάβονται προς τιμή της γέννησης του Κυρίου, ή για την έλευση του νέου έτους.
Θρακικό έθιμο τελείται στα τέλη του χειμώνα, την παραμονή της πρώτης μέρας του μήνα Μαρτίου, μήνα που σηματοδοτεί την έλευση της άνοιξης, όταν ο ήλιος θα ζεστάνει με τις ακτίνες του τη γη, δίνοντας ζωή σε όλα τα νέα φυτά. 
Στο έθιμο της πυράς, αυτή τη μέρα τεράστιες φωτιές ανάβονται στα τρίστρατα και όλοι οι κάτοικοι σχηματίζουν κύκλους γύρω από τη φωτιά, συνήθως ντυμένοι με κλαδιά κισσού. 
Η πορά και οι κύκλοι συμβολίζουν τη ζωογόνο δύναμη του ήλιου, οι κύκλοι είναι η αέναη πορεία του ήλιου, που μια χάνεται και μια επανέρχεται πάνω στη γη δρώντας ευεργετικά με τις θερμές ακτίδες του, που χάρη σε αυτόν τα πάντα έχουν ζωή. Στις Δελφικές γιορτές, είναι εμφανής και η αστρονομική γνώση, που συμβόλιζε ως μεγάλη μεταλλική σφαίρα τον ήλιο στο κέντρο ενός λάβαρου, που οδηγούσε την Δελφική πομπή και γύρω-γύρω τους υπόλοιπους πλανήτες και τη σελήνη, ως μικρότερες σφαίρες, που άλλοτε απομακρύνονταν και άλλοτε πλησίασαν στην κεντρική σφαίρα ήλιο,
τον ζωογόνο θεό ΉΛΙΟ-ΑΠΟΛΛΩΝΑ.
Στο Θρακικό δρώμενο της πυράς, όλοι φορούσαν στεφάνια κισσού
(φυτό του Ήλιου-Βάκχου) και εύχονταν για καλή υγεία.
Επειδή ήταν γνωστή και η ευεργετική επίδραση του ήλιου και της φωτιάς, ενάντια στις ασθένειες, φώναζαν «έξω οι ψύλλοι», ουσιαστικοί έδιωχναν κάθε κακό και ασθένεια, καθαρτική-εξαγνιστική επίδραση του πυρός. 
Σε άλλες Θρακικές περιοχές το ίδιο έθιμο, μετατέθηκε στο τέλος της αποκριάς, όπου μετά την πυρά εύχονταν όλοι καλή-Σαρακοστή.
Δεν είναι τυχαίο που τέτοια έθιμα γίνονται στη θερινή και χειμερινή ισημερία ή στο ηλιοστάσιο. 
Ο ήλιος πάντοτε θεωρούνταν ο ζωοδότης θεός που είχε άμεση σχέση με την εξέλιξη των καρπών.]


Στις 29 Ιουνίου σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, αλλά ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, επιβιώνει ακόμη και στις μέρες μας το έθιμο της Περπερίτσας ή Περπερούνας.


Σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, Μακεδονία, Θεσσαλία, Θράκη, Εύβοια, Φθιώτιδα και αλλού, τελούνταν και σε ορισμένες τελείται ακόμη και σήμερα το έθιμο της περπερίτσας που είναι η βύδρα, υδρόβιο ζώο. 
Σκοπός της τελετής και της επίκλησης μέσω του τραγουδιού αλλά και του ομώνυμου χορού είναι η άμεση βροχόπτωση με σκοπό να αναπτυχθούν όλα τα φυτά και οι καρποί, ώστε να ευοδωθούν οι κόποι των αγροτών και να πλουταίνει το βιός τους.
Κορίτσια ή αγόρια, ανάλογα με την περιοχή όπου τελείται το δρώμενο, ντύνονται με τσουβάλια και στολίζονται σε όλο το σώμα τους με φύλλα και κρατάνε στα χέρια τους διάφορα αγγεία νερού. Γυρίζουν τις γειτονιές και τραγουδούν
το τραγούδι της περπερίτσας, το τραγούδι της βροχής.


Συνήθως το έθιμο τελείται την άνοιξη, τότε που η βροχή είναι
ευεργετική για την ανάπτυξη των περισσοτέρων φυτών και καρπών.

[Τζετώ Ανατολικής Θράκης: Για να βρέχη τον Απρίλη, την Πρωταπριλιά έκαμναν περπερίτσα. Ενα μικρό κορίτσι το σκέπαζαν με λάπατα απ' το κεφάλι ως τα πόδια και το έτρεχαν το πρωί στα σπίτια. Η περπερίτσα χόρευε και τα παιδιά τραγουδούσανε: "Περπερίτσα περπατούν τον Θεόν περικαλούν...".]
Πηγή: [Σταμούλη-Σαραντή 1939, 23]


Έμεινε όμως στη Θεσσαλία να γιορτάζεται στις 29 Ιουνίου, σε μια εποχή όπου για τα σπαρτά, κυρίως τα δημητριακά μια βροχή την εποχή αυτή του αλωνίσματος και του λιχνίσματος τους, μάλλον καταστρεπτική θα έπρεπε να θεωρείται, όπως και για πολλά καρποφόρα δέντρα που ήδη έχουν δέσει και αποδίδουν τους καρπούς τους αυτήν την εποχή.


Μάλλον πρόκειται για δυο διαφορετικά έθιμα που τελικά επικράτησαν ως ένα.
Στα Ορφικά, συναντούμε ύμνους προς τις αγροτικές θεότητες όπου γίνεται σαφής επίκληση για βροχή, αλλά και επίκληση στο Θεό-Δία να προκαλέσει βροχή ευεργετική.


Στις αρχές του Ιουλίου αρχίζουν τα κυνικά καύματα (καύσωνες) που αποδίδονταν από την αρχαιότητα στην εμφάνιση του κρυφού άστρου (άστρου του Κυνός-του Σείριου).
Στην αρχαιότητα αυτή η εποχή συνέπεσε με μια μεγάλη καταστροφή της Αιγιαλίτιδος ζώνης. 
Ο μύθος μιλάει για πολλές περιοχές αλλά κυρίως για τη νήσο Κέα,
όπου έπεσε μεγάλος λιμός (λοιμός).
Στη νήσο είχαν βρει κυνηγημένοι από τύψεις κακούργοι, και ο Απόλλωνας έστειλε ασυνήθιστα καύματα που κράτησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να ξεραθούν τα πάντα, ακόμη και τα πολλά νερά του νησιού εξαφανίστηκαν και οι κάτοικοι ήταν σε απόγνωση. 
Ζήτησαν και πήραν χρησμό που τους παρακινούσε
να ζητήσουν τη βοήθεια του Αρισταίου, γιου του θεού Απόλλωνα.
Ο Αρισταίος κατέφθασε στο νησί, οι κακούργοι βρέθηκαν και τιμωρήθηκαν για τα ανομήματα τους και ο Αρισταίος κάθαρε το νησί από το κακό με τελετές και δεήσεις στον πατέρα του Απόλλωνα και στον πατέρα των θεών Δία, που έστειλαν δροσερά μελτέμια και ευεργετικές βροχές, ώστε να αποκατασταθεί η ευφορία του εδάφους.


Σε άλλο μύθους, αλλά και σε πολλούς ύμνους αναφέρονται συχνά επικλήσεις βροχής και χοροί της βροχής, ακριβώς όπως γίνεται στο έθιμο Μπιρμπιρίτσα ή βερβερίτσα ή πιρπιρίτσα ή τουρτουρίτσα, της Θεσσαλίας. 
Στο δρώμενο αυτό παλαιότερα λάμβανε μέρος και ο παπάς του χωριού, σε εποχές που υπήρχε καταστροφική ανομβρία για τα σπαρτά και τον υδροφόρο ορίζοντα. 
Ο παπάς έραινε όλα τα κλαδιά των καρποφόρων
και δημητριακών καθώς και όλα τα σπαρτά στα χωράφια.
Κορίτσια και αγόρια με δυο κεντρικούς ήρωες ένα αγόρι και ένα κορίτσι
ντυμένα με κλαδιά καρποφόρων, δημητριακών και σπαρτών,
κρατούσαν στα χέρια τους αγγεία νερού και γύρισαν τις γειτονιές τραγουδώντας
και χορεύοντας το τραγούδι της βροχής, το τραγούδι της βερβερίτσας.


Βιρβιρίτσα πιρπατεί, του Θιό παρακαλεί.
Θεέ μου, ρίξε νια βρουχή, νια βρουχή πουλύ καλή,
για να γέν' τα στιάρια και τα καλαμπόκια,
να γιέν κι τα γλυκά κρασιά, να τα πιούν την πασχαλιά
να τα πιούν την πασχαλιά με τα σουβλιστά τ' αρνιά.




Το έθιμο της περπερίτσας, ή περπερούνας ή πιρπιρούνας όπως καταγράφηκε:


[Ρούμελη: Δεκάχρονο πάνου-κάτου αγόρι, του φορούν παλιόρουχα, του περνούν απέξω και μια πουκαμίσα από λινατσένιο σακκί καμωμένη. Μπήγουν απ' ολόγυρά του πρασινάδες, χορτάρια, κλαδιά, το κάνουν ολοπράσινο. Το δένουν με σκοινί απ' το λαιμό και ένα άλλο παιδί το σέρνει σα μουλάρι. Το μεταμφιεσμένο αυτό παιδί το ονομάζουν περπερίτσα ή περπερούνα και στη Φθιώτιδα βύδρα. Οπως ο αρκουδιάρης σέρνοντας την αρκούδα γυρίζει όλα τα σοκάκια του χωριού κι από πίσω του ακολουθούν μικροί και μεγάλοι, έτσι κι εδώ. Το παιδί που σέρνει την περπερίτσα φτάνει μπρος στην πόρτα του ενού σπιτιού, στέκεται. Βγαίνει από μέσα η νοικοκυρά μ' ένα κανάτι νερό στο χέρι. Τ' άλλα παιδιά από γύρω αρχίζουν και τραγουδούν ένα τραγούδι μονότονο. Σχεδόν το απαγγέλουν ρυθμικά: "Περπερίτσα περπατεί, το Θεό παρακαλεί...". Ενόσω τα παιδιά τραγουδούν, η περπερίτσα χορεύει ακολουθώντας το ρυθμό του τραγουδιού. Η νοικοκυρά χύνει το νερό απάνω της και τη φιλοδωρεί με κάτι νόμισμα. Ετσι περνούν όλα τα σπίτια. Το έθιμο επικρατεί και στους βλαχόφωνους Καραγκούνηδες της Ακαρνανίας, μα σ' αυτούς η περπερίτσα τραγουδιέται βλάχικα. "Περπερούν βασιλικό ντε πλόι το βαρικό...", που λέει "Περπερούνα βασιλική, δώσε βροχή και στο βαρκό, ο βαρκός ξεράθηκε, η θάλασσα λιγόστεψε".]
Πηγή: [Λουκόπουλος 1938, 205]




©
Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.


Creative Commons License
Αυτή η εργασία χορηγείται μόνο με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.