ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΏΝ-ΙΟΥΛΙΟΣ το έθιμο της περπερίτσας

Ο μήνας Εκατομβαιών είναι αφιερωμένος στη λατρεία του Ήλιου-Απόλλωνα.
Προς τιμήν του θεού γινόταν θυσία εκατό βοδιών (εκατόμβη) και
στο γεγονός αυτό οφείλει το όνομα του ο μήνας.


Έπρεπε να τιμήσουν τον ήλιο-θεό.
Όλοι οι λαοί έχουν στραμμένο το βλέμμα στον ουρανό για να τιμήσουν τον ήλιο.
Η αιωνιότητα του πρωταρχικού όντος, η αιωνιότητα του φωτός,
που ταυτίζετι με το πρωταρχικό ον, τιμάται στο όνομα του ήλιου.

Ο Ήλιος-θεός, η πηγή του φωτός, λατρεύτηκε με πολλά ονόματα,
ως Κρόνος-Δίας, Διόνυσος-Βάκχος, Όσιρις-Ώρος, Μίθρας, Άττις, και πολλά άλλα,
διότι η δύναμη του η ζωογόνος και ζωοποιός, δίνει ζωή στον πλανήτη μας.

Μέχρι πριν λίγα μόνο χρόνια, το βράδυ της 23ης Ιουνίου, παραμονή του Αη-Γιαννιού, ακόμη και στις πόλεις, ανάβαμε τεράστιες φωτιές στα τρίστρατα (στα σταυροδρόμια), ευτυχώς το έθιμο διατηρείται ακόμη ζωντανό στα χωριά της πατρίδας μας.
Από την αρχαιότητα οι μέρες αυτές είναι αφιερωμένες στο θεό Ήλιο, (θερινή ισημερία). 
Οι φωτιές πρέπει να γίνουν όσο το δυνατό ψηλότερες, ώστε να αποδίδουν τεράστια λάμψη και θερμότητα, πρέπει να μιμούνται την πύρινη λάμψη και την θερμαντική ιδιότητα, αλλά και την θεραπευτική του βασιλιά ήλιου, που τώρα διανύει με το άρμα του, το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, στα μέσα του μήνα Ιουλίου, περίπου θα εορταστεί και ως Ηλίας,
η γιορτή του θεού Ήλιου, αναβιώνει μέσα από τον Χριστιανισμό,
όπου του αποδίδονται τιμές στα όρη και τις ραχούλες.


Η αγάπη του λαού για τον Ήλιο-θεό, με τον Χριστιανισμό δεν έσβησε από τη λαϊκή συνείδηση αλλά απλά αντικαταστάθηκε με έναν Άγιο που η γέννηση του ήταν στενά συνδεδεμένη με την Έλευση του νέου θεού-Ήλιου, του Χριστού. Ο Αη-Γιάννης είναι ο βαπτιστής του Κυρίου, αυτός που θα τον σφραγίσει με τη δωρεά του Αγίου-Πνεύματος, του πατέρα Θεού που επιβλέπει τα πάντα και προτρέπει βίο καθαρό και αμόλυντο, μακριά από κακές συνήθειες και πράξεις, ώστε η ψυχή του να μπορέσει καθαρή να περάσει σε ανώτερο πνευματικό επίπεδο.
Ένα βίο αρετής, που θα οδηγήσει τον κάθε άνθρωπο που αργότερα θα βαπτιστεί και εκείνος στο όνομα Του, στην αγκαλιά του φωτεινού Όντος, στο ΦΩΣ.


Την παραμονή λοιπόν του Αη-Γιάννη του Λαμπαδιάρη, συνηθίζουμε να ανάβουμε φωτιές και σταυρωτά να πηδάμε την φωτιά, ώστε να διώχνουμε την επίδραση κάθε κακού πνεύματος, να παίρνουμε δύναμη ζωογόνο από την δύναμη της φωτιάς, να καθαρίζουμε πνεύμα και σώμα από κάθε κακιά σκέψη και ασθένεια, εξαγνιστική και καθαρτική ιδιότητα πυρός.


Στις φωτιές του Αη-Γιαννιού θα καούν εκτός των άλλων και τα άνθινα στεφάνια της Πρωτομαγιάς, όπως ακριβώς γινόταν με τα στεφάνια της ειρεσιώνης.
Η ειρεσιώνη ήταν κλαδί ή στεφάνι δάφνης ή ελιάς, στολισμένο με καρπούς και γεννήματα, που ήταν αφιερωμένη στο θεό Απόλλωνα, και σκοπό είχε την επίκληση για ευφορία, καρποφορία, ευημερία, αλλά λειτουργούσε και ως αποτροπαϊκό σύμβολο.
Τα παιδιά κρατώντας την ειρεσιώνη, γύριζαν στους δρόμους και τραγουδούσαν το τραγούδι της ειρεσιώνης. Όταν τελείωνε το δρώμενο, τα κλαδιά της ειρεσιώνης τα κρεμούσαν στην εξώπορτα και τα έκαιγαν στο τέλος της χρονιάς, που για τους Αθηναίους συνέπιπτε με το τέλος του μήνα Σκιροφοριώνα, κατά την θερινή ισημερία.
Ο Εκατομβαιώνας για τους Αθηναίους ήταν ο πρώτος μήνας του ημερολογίου τους, 
ήταν μήνας αφιερωμένος στο Θεό-Ήλιο-Απόλλωνα.


[Παρόμοια έθιμα πυρός, τελούνται κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, σε όλη τη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα όπου τεράστιες φωτιές ανάβονται προς τιμή της γέννησης του Κυρίου, ή για την έλευση του νέου έτους.
Θρακικό έθιμο τελείται στα τέλη του χειμώνα, την παραμονή της πρώτης μέρας του μήνα Μαρτίου, μήνα που σηματοδοτεί την έλευση της άνοιξης, όταν ο ήλιος θα ζεστάνει με τις ακτίνες του τη γη, δίνοντας ζωή σε όλα τα νέα φυτά. 
Στο έθιμο της πυράς, αυτή τη μέρα τεράστιες φωτιές ανάβονται στα τρίστρατα και όλοι οι κάτοικοι σχηματίζουν κύκλους γύρω από τη φωτιά, συνήθως ντυμένοι με κλαδιά κισσού. 
Η πορά και οι κύκλοι συμβολίζουν τη ζωογόνο δύναμη του ήλιου, οι κύκλοι είναι η αέναη πορεία του ήλιου, που μια χάνεται και μια επανέρχεται πάνω στη γη δρώντας ευεργετικά με τις θερμές ακτίδες του, που χάρη σε αυτόν τα πάντα έχουν ζωή. Στις Δελφικές γιορτές, είναι εμφανής και η αστρονομική γνώση, που συμβόλιζε ως μεγάλη μεταλλική σφαίρα τον ήλιο στο κέντρο ενός λάβαρου, που οδηγούσε την Δελφική πομπή και γύρω-γύρω τους υπόλοιπους πλανήτες και τη σελήνη, ως μικρότερες σφαίρες, που άλλοτε απομακρύνονταν και άλλοτε πλησίασαν στην κεντρική σφαίρα ήλιο,
τον ζωογόνο θεό ΉΛΙΟ-ΑΠΟΛΛΩΝΑ.
Στο Θρακικό δρώμενο της πυράς, όλοι φορούσαν στεφάνια κισσού
(φυτό του Ήλιου-Βάκχου) και εύχονταν για καλή υγεία.
Επειδή ήταν γνωστή και η ευεργετική επίδραση του ήλιου και της φωτιάς, ενάντια στις ασθένειες, φώναζαν «έξω οι ψύλλοι», ουσιαστικοί έδιωχναν κάθε κακό και ασθένεια, καθαρτική-εξαγνιστική επίδραση του πυρός. 
Σε άλλες Θρακικές περιοχές το ίδιο έθιμο, μετατέθηκε στο τέλος της αποκριάς, όπου μετά την πυρά εύχονταν όλοι καλή-Σαρακοστή.
Δεν είναι τυχαίο που τέτοια έθιμα γίνονται στη θερινή και χειμερινή ισημερία ή στο ηλιοστάσιο. 
Ο ήλιος πάντοτε θεωρούνταν ο ζωοδότης θεός που είχε άμεση σχέση με την εξέλιξη των καρπών.]


Στις 29 Ιουνίου σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, αλλά ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, επιβιώνει ακόμη και στις μέρες μας το έθιμο της Περπερίτσας ή Περπερούνας.


Σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, Μακεδονία, Θεσσαλία, Θράκη, Εύβοια, Φθιώτιδα και αλλού, τελούνταν και σε ορισμένες τελείται ακόμη και σήμερα το έθιμο της περπερίτσας που είναι η βύδρα, υδρόβιο ζώο. 
Σκοπός της τελετής και της επίκλησης μέσω του τραγουδιού αλλά και του ομώνυμου χορού είναι η άμεση βροχόπτωση με σκοπό να αναπτυχθούν όλα τα φυτά και οι καρποί, ώστε να ευοδωθούν οι κόποι των αγροτών και να πλουταίνει το βιός τους.
Κορίτσια ή αγόρια, ανάλογα με την περιοχή όπου τελείται το δρώμενο, ντύνονται με τσουβάλια και στολίζονται σε όλο το σώμα τους με φύλλα και κρατάνε στα χέρια τους διάφορα αγγεία νερού. Γυρίζουν τις γειτονιές και τραγουδούν
το τραγούδι της περπερίτσας, το τραγούδι της βροχής.


Συνήθως το έθιμο τελείται την άνοιξη, τότε που η βροχή είναι
ευεργετική για την ανάπτυξη των περισσοτέρων φυτών και καρπών.

[Τζετώ Ανατολικής Θράκης: Για να βρέχη τον Απρίλη, την Πρωταπριλιά έκαμναν περπερίτσα. Ενα μικρό κορίτσι το σκέπαζαν με λάπατα απ' το κεφάλι ως τα πόδια και το έτρεχαν το πρωί στα σπίτια. Η περπερίτσα χόρευε και τα παιδιά τραγουδούσανε: "Περπερίτσα περπατούν τον Θεόν περικαλούν...".]
Πηγή: [Σταμούλη-Σαραντή 1939, 23]


Έμεινε όμως στη Θεσσαλία να γιορτάζεται στις 29 Ιουνίου, σε μια εποχή όπου για τα σπαρτά, κυρίως τα δημητριακά μια βροχή την εποχή αυτή του αλωνίσματος και του λιχνίσματος τους, μάλλον καταστρεπτική θα έπρεπε να θεωρείται, όπως και για πολλά καρποφόρα δέντρα που ήδη έχουν δέσει και αποδίδουν τους καρπούς τους αυτήν την εποχή.


Μάλλον πρόκειται για δυο διαφορετικά έθιμα που τελικά επικράτησαν ως ένα.
Στα Ορφικά, συναντούμε ύμνους προς τις αγροτικές θεότητες όπου γίνεται σαφής επίκληση για βροχή, αλλά και επίκληση στο Θεό-Δία να προκαλέσει βροχή ευεργετική.


Στις αρχές του Ιουλίου αρχίζουν τα κυνικά καύματα (καύσωνες) που αποδίδονταν από την αρχαιότητα στην εμφάνιση του κρυφού άστρου (άστρου του Κυνός-του Σείριου).
Στην αρχαιότητα αυτή η εποχή συνέπεσε με μια μεγάλη καταστροφή της Αιγιαλίτιδος ζώνης. 
Ο μύθος μιλάει για πολλές περιοχές αλλά κυρίως για τη νήσο Κέα,
όπου έπεσε μεγάλος λιμός (λοιμός).
Στη νήσο είχαν βρει κυνηγημένοι από τύψεις κακούργοι, και ο Απόλλωνας έστειλε ασυνήθιστα καύματα που κράτησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να ξεραθούν τα πάντα, ακόμη και τα πολλά νερά του νησιού εξαφανίστηκαν και οι κάτοικοι ήταν σε απόγνωση. 
Ζήτησαν και πήραν χρησμό που τους παρακινούσε
να ζητήσουν τη βοήθεια του Αρισταίου, γιου του θεού Απόλλωνα.
Ο Αρισταίος κατέφθασε στο νησί, οι κακούργοι βρέθηκαν και τιμωρήθηκαν για τα ανομήματα τους και ο Αρισταίος κάθαρε το νησί από το κακό με τελετές και δεήσεις στον πατέρα του Απόλλωνα και στον πατέρα των θεών Δία, που έστειλαν δροσερά μελτέμια και ευεργετικές βροχές, ώστε να αποκατασταθεί η ευφορία του εδάφους.


Σε άλλο μύθους, αλλά και σε πολλούς ύμνους αναφέρονται συχνά επικλήσεις βροχής και χοροί της βροχής, ακριβώς όπως γίνεται στο έθιμο Μπιρμπιρίτσα ή βερβερίτσα ή πιρπιρίτσα ή τουρτουρίτσα, της Θεσσαλίας. 
Στο δρώμενο αυτό παλαιότερα λάμβανε μέρος και ο παπάς του χωριού, σε εποχές που υπήρχε καταστροφική ανομβρία για τα σπαρτά και τον υδροφόρο ορίζοντα. 
Ο παπάς έραινε όλα τα κλαδιά των καρποφόρων
και δημητριακών καθώς και όλα τα σπαρτά στα χωράφια.
Κορίτσια και αγόρια με δυο κεντρικούς ήρωες ένα αγόρι και ένα κορίτσι
ντυμένα με κλαδιά καρποφόρων, δημητριακών και σπαρτών,
κρατούσαν στα χέρια τους αγγεία νερού και γύρισαν τις γειτονιές τραγουδώντας
και χορεύοντας το τραγούδι της βροχής, το τραγούδι της βερβερίτσας.


Βιρβιρίτσα πιρπατεί, του Θιό παρακαλεί.
Θεέ μου, ρίξε νια βρουχή, νια βρουχή πουλύ καλή,
για να γέν' τα στιάρια και τα καλαμπόκια,
να γιέν κι τα γλυκά κρασιά, να τα πιούν την πασχαλιά
να τα πιούν την πασχαλιά με τα σουβλιστά τ' αρνιά.




Το έθιμο της περπερίτσας, ή περπερούνας ή πιρπιρούνας όπως καταγράφηκε:


[Ρούμελη: Δεκάχρονο πάνου-κάτου αγόρι, του φορούν παλιόρουχα, του περνούν απέξω και μια πουκαμίσα από λινατσένιο σακκί καμωμένη. Μπήγουν απ' ολόγυρά του πρασινάδες, χορτάρια, κλαδιά, το κάνουν ολοπράσινο. Το δένουν με σκοινί απ' το λαιμό και ένα άλλο παιδί το σέρνει σα μουλάρι. Το μεταμφιεσμένο αυτό παιδί το ονομάζουν περπερίτσα ή περπερούνα και στη Φθιώτιδα βύδρα. Οπως ο αρκουδιάρης σέρνοντας την αρκούδα γυρίζει όλα τα σοκάκια του χωριού κι από πίσω του ακολουθούν μικροί και μεγάλοι, έτσι κι εδώ. Το παιδί που σέρνει την περπερίτσα φτάνει μπρος στην πόρτα του ενού σπιτιού, στέκεται. Βγαίνει από μέσα η νοικοκυρά μ' ένα κανάτι νερό στο χέρι. Τ' άλλα παιδιά από γύρω αρχίζουν και τραγουδούν ένα τραγούδι μονότονο. Σχεδόν το απαγγέλουν ρυθμικά: "Περπερίτσα περπατεί, το Θεό παρακαλεί...". Ενόσω τα παιδιά τραγουδούν, η περπερίτσα χορεύει ακολουθώντας το ρυθμό του τραγουδιού. Η νοικοκυρά χύνει το νερό απάνω της και τη φιλοδωρεί με κάτι νόμισμα. Ετσι περνούν όλα τα σπίτια. Το έθιμο επικρατεί και στους βλαχόφωνους Καραγκούνηδες της Ακαρνανίας, μα σ' αυτούς η περπερίτσα τραγουδιέται βλάχικα. "Περπερούν βασιλικό ντε πλόι το βαρικό...", που λέει "Περπερούνα βασιλική, δώσε βροχή και στο βαρκό, ο βαρκός ξεράθηκε, η θάλασσα λιγόστεψε".]
Πηγή: [Λουκόπουλος 1938, 205]




©
Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.

Αυτή η εργασία χορηγείται μόνο με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.