Σεπτέμβριος ο τρυγητής-αρχή φθινοπώρου, ΒΟΗΔΡΟΜΙΩΝ

Το φθινόπωρο οφείλει το όνομα του στο ρήμα φθίνω και τα οπωρικά που τελειώνουν σιγά-σιγά και σημαίνει την εποχή που φθίνουν, που παύουν να καρπίζουν
τα οπωροφόρα δέντρα:


<Φθινόπωρον>, ὁ σεπτέμβριος καὶ ὀκτώβριος καὶ νοέμ βριος, παρὰ τὸ φθίνειν,
τουτ' ἔστι παύειν ἐν αὐτοῖς τὴν ὀπώραν.


Ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου ο Σεπτέμβριος οφείλει το όνομα του στον αριθμό επτά, σέπτεμ στα λατινικά το επτά και βερ το έαρ δηλαδή η άνοιξη, δηλώνοντας ότι ο μήνας ήταν ο έβδομος μήνας των Ρωμαίων, αρχίζοντας από τον Μάρτιο που αρχικά ήταν ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού έτους και την εαρινή ισημερία στις 24 Μαρτίου, οπότε και αρχίζει η άνοιξη:


ὡς ἀρχὴν ἐνιαυτοῦ τὸν Μάρτιον μῆνα ἔταττον οἱ Ῥωμαῖοι, ὡς ἐκ τῆς τοῦ
παρόντος ἡμῖν μῆνός ἐστι λαβεῖν προσηγορίας· Σεπτέμβριον γὰρ αὐτὸν ὠνόμασαν, οἷον ἕβδομον ἀπὸ τοῦ ἦρος – σέπτεμ γὰρ τὰ ἑπτὰ καὶ βὲρ τὸ ἔαρ – τουτέστι
τοῦ Μαρτίου μηνός, οὗ κατὰ τὴν τετάρτην καὶ εἰκοστὴν ὁ ἥλιος <ἐν> κριῷ γενόμενος τοῦ ἦρος δίδωσι τὴν φύσιν ἐνάρχεσθαι.


Αργότερα όταν προστέθηκαν οι μήνες Φεβρουάριος και ο Ιανουάριος που πήρε και την πρώτη θέση στο ημερολόγιο, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην ένατη θέση, αλλά ως ένατος μήνας από τους Χριστιανούς πια θεολόγους θεωρήθηκε Θείος, διότι αποτελείται από τρεις τριάδες.
Σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση ο μήνας είναι ο πρώτος του εκκλησιαστικού έτους. 

Πως έφτασε όμως να γιορτάζεται η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά τον Σεπτέμβριο;
Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η φθινοπωρινή ισημερία της 24ης Σεπτεμβρίου, θεωρούνταν και ημέρα πρωτοχρονιάς. Ήταν εποχή που σύμφωνα με ρωμαϊκό διάταγμα η ημερομηνία αυτή καθόριζε την αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή της 15ετούς περιόδου φορολογίας. Αργότερα έφτασε η 1η του μήνα αυτού να οριστεί ως πρώτη του εκκλησιαστικού έτους, όπως μας πληροφορεί ο Σ. Ευστρατιάδης στο Αγιολόγιο:


"Λέξις λατινική (indictio) όρισμόν σημαίνουσα καθ' όν κατά δεκαπενταετή περίοδον έπληρώνοντο εις τους αυτοκράτορας των Ρωμαίων οι φόροι. Κατά την εκκλησιαστικήν παράδοσιν, την αρχήν της ίνδικτιώνος είσήγαγεν ό Αύγουστος Καίσαρ (1 -14), ότε διέταξε την γενικήν των κατοίκων του Ρωμαϊκού κράτους απογραφήν και την είσπραξιν των φόρων, κατά την πρώτην του Σεπτεμβρίου μηνός. Από του Μεγάλου Κωνσταντίνου (313) έγένετο επισήμως χρήσις της Ινδικτιώνος ως χρονολογίας, έκτοτε δε ή εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του νυν εορτάζει την α' Σεπτεμβρίου ως αρχήν του εκκλησιαστικού έτους. "Ινδικτον ημιν ευλόγει νέου χρόνου, ώ και παλαιέ και δι' ανθρώπους νέε".


Ο Οκταβιανός Αύγουστος καθόρισε την πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου αυτή ως ημέρα της Ινδικτιώνος, δηλαδή ημέρα απογραφής των υπηκόων της αυτοκρατορίας για την είσπραξη των φόρων. Αλλού αναφέρεται ότι αρχικά η 23η του μηνός, ημέρα των γενεθλίων του, είχε οριστεί από τον Οκταβιανό ως ημέρα της ινδικτιώνος.
Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου η πρώτη Σεπτεμβρίου εορτάζεται ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους.


Για τους αρχαίους Έλληνες ο αντίστοιχος μήνας είχε πολλά ονόματα ανάλογα με την περιοχή, οι Μακεδόνες ονόμαζαν το μήνα Γορπιαίο, Βοηδρομιώνα τον ονόμαζαν οι Αθηναίοι και κατά το μήνα αυτό τελούσαν τα Μεγάλα Μυστήρια, στην Πέργαμο τον έλεγαν Ὑπερβερεταῖο.


ἐν Ῥώμῃ μὲν ὁ καλούμενος μήν ἐστι Σεπτέμβριος3, ἐν Περγάμῳ
δὲ παρ' ἡμῖν Ὑπερβερεταῖος, Ἀθήνησι δὲ μυστήρια….


μὴν μὲν ἦν ὁ κατὰ Ῥωμαίους καλούμενος Σεπτέμβριος, 
κατὰ δὲ τοὺς Αἰγυπτίους Θὼθ καὶ κατὰ Μακεδόνας Γορπιαῖος ….


Στην Αθήνα την 5η ημέρα του μηνός Βοηδρομιώνος γιόρταζαν τα Γενέσια, μια γιορτή αφιερωμένη στους προγόνους, ημέρα πένθιμη προς τιμήν των γενετών (προγόνων).
Κατά τον εορτασμό των Γενεσίων τελούσαν θυσία αφιερωμένη στη θεά Γαία.

Η 6η του μήνα ήταν ημέρα αφιερωμένη στην Αγροτέρα Αρτέμιδα, με πομπές και θυσίες στο ναό της θεάς στις Άγρες.
Την 7η ημέρα του μήνα γιόρταζαν τα Βοηδρόμια, μια γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα Βοηδρόμιο, προστάτη των πολεμιστών. Αρχικά η γιορτή καθιερώθηκε προς τιμήν της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων, αργότερα όμως την ίδια μέρα γιόρταζαν και τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στον Μαραθώνα.
Στις 15-22 του Βοηδρομιώνος τελούνταν τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια) ανά 5ετία.


Το μήνα αυτό οι πρόγονοι μας έπιναν πολύ γάλα και εύχονταν για υγεία.
Σύμφωνα με το Δημόκριτο κατά το μήνα Σεπτέμβριο συμβαίνουν εναλλαγές ανέμων και επικρατούν βροχές, φυσιολογικά φαινόμενα για την εποχή, απλά εμείς κακομάθαμε να κρατάει το καλοκαίρι μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και φέτος που ο καιρός είναι φυσιολογικός μας κακοφαίνεται.
Στο τέλος του μήνα εκδημούν τα χελιδόνια και όλα τα αποδημητικά πουλιά, γεγονός που έχει καταγραφεί από την αρχαιότητα ακόμη.


Ο μήνας Σεπτέμβριος συνδέεται άμεσα με την καρποφορία της αμπέλου και του τρύγου,
γι’ αυτό στην παράδοση μας διασώθηκε και με το όνομα τρυγητής.

Σεπτέμβριος δὲ τοὺς γλυκεῖς βότρυς φέρει,
Καὶ ληνοβατῶν εὐλογεῖ τὰς ἐλπίδας,
Καὶ ξυλίνην γέγηθε πιθάκνην βλέπων.

Κύρια ασχολία όσων καλλιεργούν αμπέλια αυτόν τον καιρό είναι ο τρύγος.
Έτσι ο μήνας από την αρχαιότητα ακόμη στα ψηφιδωτά εικονίζεται ως τρυγητής με το πλεκτό κοφίνι, να πατάει ξυπόλητος σταφύλια στο πατητήρι, πάντοτε με την εύθυμη παρέα του, άνδρες και γυναίκες.
Από τον ευλογημένο από το θεό Διόνυσο καρπό παράγεται ο μεθυστικός οίνος.



Η εποχή του τρύγου πάντοτε στην ιστορία της καλλιέργειας αμπέλου ήταν ένα λαϊκό πανηγύρι, καθώς για την συγκομιδή του καρπού απαιτούνται πολλά χέρια.
Ο τρύγος πάντα και παντού τελειώνει με χαρές, φαγοπότι και τραγούδια.

Ο ΛΕΙΔΙΝΟΣ

Ένα μοναδικό έθιμο αναπαράστασης του θανάτου και της ανάστασης όχι μόνο ανθρώπων αλλά και της φύσης, με την έλευση του φθινοπώρου και του επερχόμενου χειμώνα πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Αίγινα.
Ο μορφωτικός πολιτιστικός σύλλογος Κυψέλη κάθε χρόνο αναβιώνει το έθιμο του Λειδινού.



Πρόκειται για αναβίωση ενός αρχαίου εθίμου που συμβολίζει το τέλος της καρποφορίας και την προετοιμασία της γης να δεχθεί στα σπλάχνα της τους νέους σπόρους. Οι νέοι σπόροι θα κοιμηθούν βαθιά, θα πέσουν σε λήθαργο, σε ένα φαινομενικά βαθύ θάνατο, αλλά την Άνοιξη θα γίνει το θαύμα και θα αναστηθούν, θα ξεπροβάλλουν στον ήλιο, θα μεγαλώσουν, θα αναπτυχθούν και θα χαρίσουν και πάλι τους καρπούς τους στους ανθρώπους που κόπιασαν να τους σπείρουν και να τους φροντίσουν όλον αυτόν τον καιρό.
Σύμφωνα με την παράδοση Λειδινό στο γλωσσάρι του γλωσσικού ιδιώματος της Αίγινας είναι το Δειλινό, δηλαδή το μικρό γεύμα που κατά το δειλινό έτρωγαν όσοι ασχολούνταν με τις γεωργικές εργασίες, ένα γεύμα απλό και λιτό που πάντα συνοδευόταν και από λίγο κρασί.


Σύμφωνα με το έθιμο του Λειδινού οι γυναίκες κατασκευάζουν ένα ανδρικό ομοίωμα νέου αγρότη από άχυρα. Το κεφάλι του το κατασκευάζουν από Αιγινίτικο παραδοσιακό κανάτι που το ζωγραφίζουν με ανδρικά χαρακτηριστικά.

[Φωτο από το βιβλίο Γ.Α.Μέγα

"Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"]

Στολίζουν τον υποτιθέμενο νεκρό με άχυρα, λουλούδια, αρωματικά φυτά, του φορούν και τραγιάσκα αφού είναι αγρότης.
Με την αναβίωση του εθίμου επικράτησε να τοποθετούν απαραιτήτων μεγάλα γεννητικά όργανα στο Λειδινό, συνήθως ένα γουδοχέρι με δυο μεγάλα ρόδια, επάνω από τα ρούχα ώστε να φαίνονται.
Ξαπλώνουν το νεκρό σε τραπέζι ή τάβλα, του αφιερώνουν διάφορους εφήμερες σπόρους σπαρμένους πρόχειρα, παρόμοιους με τους κήπους του Αδώνιδος, του αφιερώνουν και κάθε είδους αγροτικά εργαλεία, πλεκτά καλάθια αλλά τα μικρά παιδιά κρατούν και καλάμια που συμβολίζουν τις λαμπάδες. Γύρω του τοποθετούν κόλλυβα και οι γυναίκες τον μοιρολογούν. Αρχικά μόνο μοιρολογούσαν αργότερα υπήρξε και στιχομυθία μεταξύ του χορού όπου ρωτάνε:


-Του φορέσατε το καλό του πουκάμισο;


- Του το φορέσαμε


- Του βάλατε τα καλά του παπούτσια;


- Του βάλαμε τα πιο καλά.


- Του φορέσατε το καλό του παντελόνι;


- Του φορέσαμε το ντρίλινό του!


- Του βάλατε το κασκέτο του;


- Του φορέσαμε την όμορφη τραγιάσκα του.


- Μην ξεχάσατε κάτι;


- Τίποτα δεν ξεχάσαμε.


- Τα στολίδια τού τα βάλατε;


- Αχού, γρήγορα τα στολίδια του. Να εδώ τα 'χουμε.


Στο σημείο αυτό του βάζουν τα φαλλικά σύμβολα το γουδοχέρι και τα ρόδια.




Όλοι θρηνούν για το χαμό του νέου τραγουδώντας το τραγούδι του Λειδινού:




Λειδινέ μου – Λειδινέ μου,
τσαι κλισαρομένε μου.
Όπου σε κλισαρώσανε με την ψιλή κλισάρα
τσαι όπου σε περνούσανε αφ’ την Αγιά Βαρβάρα
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου
Φεύγεις, πάεις Λειδινέ μου, τσ εμάς αφήνεις κρύους,
πεινασμένους, διψασμένους κι όχι λίγο μαραμένους.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου


Πάλι θα ‘ρθεις Λειδινέ μου, με του Μάρτη τις δροσιές,
Με τ’ Απρίλη τα λουλούδια τσαί του Μάη τις δουλειές.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου
Ήρθε η ώρα να μας φύγεις, πάαινε εις το καλό,
τσαι με το καλό να έρθεις κι όλους να μας βρεις γερούς.
Λειδινέ μου – Λειδινέ μου και κλισαρωμένε μου.


Μετά τον απαιτούμενο θρήνο πηγαίνουν να θάψουν το νεκρό, στολισμένο, σχηματίζοντας πομπή, κρατώντας λουλούδια, φοίνικες (σύμβολο αναγέννησης) κλπ.
Θάβουν σε λάκκο το νεκρό αλλά παίρνουν πίσω μαζί τους το ομοίωμα του Λειδινού φωνάζοντας «αναστήθηκε ο Λειδινός» (παλαιότερα το ξέθαβαν σε τρεις ημέρες). Ξεκινάει γλέντι με μεζέδες, σιτάρι, κριθαροκουλούρες, κρασί και λιχουδιές, χορούς και τραγούδια.
Το έθιμο χάθηκε το 1940 λόγω του β΄ παγκοσμίου πολέμου, αλλά μεταπολεμικά με τις φιλότιμες προσπάθειες της κυρίας Ασπασίας Γκίκα αναβίωσε και σιγά-σιγά και πάλι έσβησε. Το 1994 ο σύλλογος Κυψέλη επανέφερε και πάλι την αναβίωση του εθίμου.
Την εποχή που το έθιμο αναβίωσε με προσπάθεια της Ασπασίας Γκίκα προστέθηκε και ο φαλλός. Οι γυναίκες του χωριού, ιδιαίτερα όσες δεν είχαν παιδιά, οι στιγματισμένες από την κοινωνία ως στέρφες, τρίβανε στο σώμα τους τον υπερμεγέθη φαλλό του Λειδινού, ώστε να πάρουν τη μαγική του δύναμη, με επικλήσεις για γονιμότητα.









Την 14η Σεπτεμβρίου, ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού με το βασιλικό που μοιράζεται στην εκκλησία οι νοικοκυρές πιάνουν προζύμι, που το συντηρούν και το έχουν όλη τη χρονιά.
Στις αγροτικές περιοχές παλαιότερα αλλά σε πολλές περιοχές μέχρι και σήμερα πηγαίνουν πολυσπόρια να ευλογηθούν στην εκκλησία.


Γ.Α.Μέγας, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας


Υπάρχει σχεδόν πανελλήνια η συνήθεια, όταν θερίζουν, από το τελευταίο δεμάτι στάχυα, να πλέκουν με τέχνη μια ωραία δέσμη, που ονομάζεται από το σχήμα της "χτένι", "ψαθί" ή "σταυρός". Την κρεμούν έπειτα στο εικονοστάσι του σπιτιού ή στο μεγάλο δοκάρι του (τον μεσιά) ως ΄"αγιωτικό" (σαν να έχει δηλαδή θρησκευτικό χαρακτήρα). Όταν έρθει ο καιρός της σποράς, τότε τους κόκκους του σιταριού της δέσμης αυτής, που έχουν ήδη ευλογηθεί την ημέρα της Υψώσεως του Σταυρού στην εκκλησία, τους ανακατεύουν με τον σπόρο.".







"Η ιερότητα της μέρας συντελεί, ώστε να γίνονται τότε οι προετοιμασίες για τη σπορά που πλησιάζει, και κυρίως η ευλόγηση του προορισμένου γι'αυτήν εκλεκτού σπόρου.
Για τον σκοπό αυτό στέλνουν στην εκκλησία πολυσπόριο, μείγμα απ'όλα τα είδη των σπόρων, για να λειτουργηθούν και να ευλογηθούν. Αναφέρω μερικά παραδείγματα.
Στους Γαλανάδες της Νάξου την ημέρα αυτή "κάθε γεωργός θα βάλει σε μια πετσέτα λίγο κριθάρι, λίγα φασόλια, κουκιά και ό,τι άλλο έχει, για να σπείρει, και τα πάει στην εκκλησιά κι αφήνει την πετσέτα του δεξιά της Αγίας Θύρας ' εκεί σχηματίζεται σωρός ολόκληρος, τον οποίον ο ιερεύς ευλογεί μετά το τέλος της λειτουργίας.
Καθένας κατόπιν παίρνει την πετσέτα του με το λειτρουημένο σπόρο.
Όταν πρόκειται να σπείρει, ο γεωργός θα βάλει μέσα στο δισάκι του, που περιέχει τον σπόρο, που θα σπείρει, και λίγο λιτρουημένο σπόρο, λέγων:
Έλα Χριστέ μου και Παναγιά μου, η ώρα η καλή."
Στη Σκύρο "βράζουν κόλλυβα για την υγεία των παιδιών τους.
Τα παιδιά, παίρνει καθένα τη χαδούλα του (ταψάκι μπακιρένιο βαθουλό) και την πάει μονάχο του στην εκκλησιά, στον Εσπερινό."


Στα Καλάβρυτα στα Κλουτσινοχώρια
"πάνε πολυσπόρι στην εκκλησιά, δηλαδή ένα σπυρί από όλους τους καρπούς (σιτάρι, κριθάρι, φασόλια κ.λ.π.) μέσα σ'ένα μαντίλι, το οποίο θέτουν κατά την λειτουργίαν υπό την Αγίαν Τράπεζαν ' επανερχόμενοι ρίπτουν το καθέν εις τον σωρόν του."
Στην Επίδαυρο "το σιτάρι, που θα ευλογήσει ο παπάς το πρωί του Σταυρού στην Εκκλησία, είναι από το "σταυρό", δηλαδή από την τελευταία χεράδα, που κόψανε το θέρο στο χωράφι."


Ο Χριστόδουλος Χάλαρης στο δίσκο του ΔΡΟΣΟΥΛΙΤΕΣ, εμπνεύστηκε από το έθιμο του Λειδινού και συνέθεσε το ομώνυμο τραγούδι που το ερμηνεύει η ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΑΛΑΝΗ με την καθάρια κρυστάλινη φωνή της.
Η Ηλακάτη δημιούργησα για όλους εσάς τους αναγνώστες αυτού του ιστολογίου ένα μικρό βίντεο για το έθιμο, που ντύθηκε με την υπέροχη μουσική του ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΧΑΛΑΡΗ στο τραγούδι του ΛΕΙΔΙΝΟΎ.








ΟΡΦΕΩΣ ΥΜΝΟΣ 40


Δήμητρος Ἐλευσινίας,
θυμίαμα στύρακα




Δηώ, παμμήτειρα θεά, πολυώνυμε δαῖμον,
σεμνὴ Δήμητερ, κουροτρόφε, ὀλβιοδῶτι,
πλουτοδότειρα θεά, σταχυοτρόφε, παντοδότειρα,
εἰρήνηι χαίρουσα καὶ ἐργασίαις πολυμόχθοις,
σπερμεία, σωρῖτι, ἀλωαία, χλοόκαρπε,
ἣ ναίεις ἁγνοῖσιν Ἐλευσῖνος γυάλοισιν,
ἱμερόεσσ', ἐρατή, θνητῶν θρέπτειρα προπάντων,
ἡ πρώτη ζεύξασα βοῶν ἀροτῆρα τένοντα
καὶ βίον ἱμερόεντα βροτοῖς πολύολβον ἀνεῖσα,
αὐξιθαλής, Βρομίοιο συνέστιος, ἀγλαότιμος,
λαμπαδόεσσ', ἁγνή, δρεπάνοις χαίρουσα θερείοις
σὺ χθονία, σὺ δὲ φαινομένη, σὺ δε πᾶσι προσηνής
εὔτεκνε, παιδοφίλη, σεμνή, κουροτρόφε κούρα,
ἅρμα δρακοντείοισιν ὑποζεύξασα χαλινοῖς
ἐγκυκλίοις δίναις περὶ σὸν θρόνον εὐάζουσα,
μουνογενής, πολύτεκνε θεά, πολυπότνια θνητοῖς,
ἧς πολλαὶ μορφαί, πολυάνθεμοι, ἱεροθαλεῖς.
ἐλθέ, μάκαιρ', ἁγνή, καρποῖς βρίθουσα θερείοις,
εἰρήνην κατάγουσα καὶ εὐνομίην ἐρατεινὴν
καὶ πλοῦτον πολύολβον, ὁμοῦ δ' ὑγίειαν ἄνασσαν.

Δήμητρος Ἐλευσινίας,

θυμίαμα στύρακα

Δηώ, μητέρα των πάντων, θεά πολυώνυμη δαίμονα,

Σεμνή Δήμητρα, παιδοτρόφε, που παρέχεις πλούτο κι ευτυχία, σταχυοτρόφε, παντοδότειρα, που χαίρεσαι στην ειρήνη και στις πολύμοχθες εργασίες,

προστάτιδα των σπερμάτων, που παρέχεις γεννήματα,

προστάτιδα της συγκομιδής του αλωνίσματος και των χλωρών καρπών,

που κατοικείς στις αγνές κοιλάδες της Ελευσίνας, πολυπόθητε,

αγαπητή, τροφέ θνητών,

εσύ πρώτη έζευξες τον αυχένα των καματερών βοδιών (για καλλιέργεια)

και χάρισες περιπόθητο βίο στους θνητούς τους πανευτυχείς,

συντελείς στην αύξηση των φυτών, είσαι σύνοικος του Βρομίου (Διόνυσου), λαμπροτιμημένη, αγνή, χαίρεσαι με τα θερινά δρεπάνια.

Εσύ χθόνια (κάτω από τη γη) αλλά και φανερή, εσύ σε όλους προσιτή,

αγαθή προς τα τέκνα σου, εσύ που αγαπάς τα παιδιά,

σεμνή, κόρη που τρέφεις τα παιδιά,

έζευξες άρμα δρακόντων με χαλινάρια,

οπαδών που κραυγάζουν γύρω από το θρόνο σου με κυκλικούς χορούς.

Θεά μονογενή, θεά πολύτεκνε, πολυσέβαστη στους θνητούς,

με πολλές πολυάνθεμες και ιεροθηλείς μορφές.

Έλα μακάρια, αγνή, που βρίθεις από καλοκαιρινούς καρπούς,

φέρε ειρήνη και ευνομία πολυπόθητη και πλούτο πολυευτυχισμένο,

μαζί με αυτά και την βασίλισσα υγεία.

απόδοση στίχων: Ματσιαρόκου Χρυσούλα




Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.


Αυτή η εργασία χορηγείται μόνον με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.