Τρίτη 24 Μαρτίου 2009

ἦλθ', ἦλθε χελιδὼν-χελιδόνα, χελιδονισμοί-χελιδονίσματα



Αγερμός κατά την αρχαιότητα λεγόταν η συγκέντρωση αγαθών,
από ομάδες ατόμων είτε για θρησκευτικούς σκοπούς, είτε για την πολιτεία.


τὰ δὲ πράγματα ἀγερμὸς συναγερμός,
ἄθροισις συνάθροισις, συναθροισμὸς,
ἀθροισμός, πόρος, συναγωγή, ἔρανος,
συλλογή, σύστασις· δύσφθεγκτα δὲ τὰ λοιπά.


Στην Ρόδο, πρώτος υπέδειξε τον τρόπο συγκέντρωσης αγαθών ή χρημάτων, ο τύραννος της Λίνδου, Κλεόβουλος, που υπήρξε ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας,
τον έκτο (6ο) αιώνα προ Χριστού, όταν η πολιτεία χρειάστηκε να συγκεντρώσει χρήματα, 
λόγω οικονομικής δυσπραγίας.


Στη Ρόδο λοιπόν τα παιδιά κρατώντας κλαδιά ειρεσιώνης, δηλαδή κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με μαλλί και κόκκινα νήματα, γεμάτο ψωμάκια, γλυκίσματα και πήλινα κανατάκια γεμάτα λάδι και κρασί, καθώς και καρπούς, τραγουδούσαν το χελιδόνισμα.



το τραγούδι των παιδιών έλεγε:


ἦλθ', ἦλθε χελιδὼν
καλὰς ὧρας ἄγουσα,
καλοὺς ἐνιαυτούς,
ἐπὶ γαστέρα λευκά,
ἐπὶ νῶτα μέλαινα.
παλάθαν σὺ προκύκλει
ἐκ πίονος οἴκου
οἴνου τε δέπαστρον
τυροῦ τε κάνυστρον.
καὶ πυρῶν
ἁ χελιδὼν καὶ λεκιθίταν
οὐκ ἀπωθεῖται. πότερ' ἀπίωμες ἢ λαβώμεθα;
εἰ μέν τι δώσεις· εἰ δὲ μή, οὐκ ἐάσομεν,
ἢ τὰν θύραν φέρωμες ἢ θοὐπέρθυρον
ἢ τὰν γυναῖκα τὰν ἔσω καθημέναν·
μικρὰ μέν ἐστι, ῥᾳδίως νιν οἴσομες.
ἂν δὴ φέρῃς τι,
μέγα δή τι φέροιο.
ἄνοιγ' ἄνοιγε τὰν θύραν χελιδόνι·
οὐ γὰρ γέροντές ἐσμεν, ἀλλὰ παιδία.


δηλαδή:




ήλθε, ήλθε χελιδόνι
καλές ώρες φέροντας,
χρόνους καλούς,
με λευκή κοιλιά
και μαύρη ράχη.
Βγάλε αρμαθιά
απ' το πλουσιόσπιτο
ένα ποτήρι κρασιού
ένα καλαθάκι τυριού
και σταριού.
Το χελιδόνι δεν αρνείται
και ψωμί μ' αυγά 
(ή ψωμί από κουκιά).
Δεν φεύγει.
Να αποχωρίσουμε ή θα λάβουμε κάτι;
Τι απ' τα δυο, θα μας δώσεις
ή θα φύγουμε;
Θα μας δώσεις; ή όχι δεν σ' αφήνουμε
ή την θύρα θα πάρουμε ή το υπέρθυρο
ή την γυναίκα σου που κάθεται μέσα
την μικρόσωμη, εύκολα θα την σηκώσουμε

αν λοιπόν φέρεις κάτι
φέρε κάτι μεγάλο
άνοιξε, άνοιξε την θύρα στο χελιδόνι
δεν είμαστε γέροντες, αλλά μικρά παιδιά


απόδοση κειμένου: Χρυσούλα Ματσιαρόκου




Αξίζει να δούμε πως διασώθηκε το χελιδόνισμα στη Ρόδο:


Το χελιδόνιμ πέπεται
πάει και πάλιν έρκεται
και τραγουδά και χαίρεται
και φέρνει μας μήνυμαν
πως είν' άνοιξη καιρού
και άρχιση καλοκαιριού
Και εσείς εμάς τον κόπο μας
να μας πληρώσετε πολλά
κοσάρια, γρόσια και αυγά
όχι από ένα κι' από δυο
αλλά από έξη κι' απ' οχτώ.


Ήρθε, ήρθε χελιδόνα,
φέρνοντας καλοκαιριά
και καλή χρονιά,
στην κοιλιά της άσπρη
και στη ράχη μαύρη.


Το έθιμο επιβίωσε για πολλούς αιώνες, οπότε το συνέχισαν και οι Ρωμαίοι και μέσω του Βυζαντίου επέζησε μέχρι τις μέρες μας.


Το χελιδόνισμα με τα χρόνια απέκτησε και χαρακτήρα καλωσορίσματος, τραγουδώντας το, έδιωχναν τις κρύες μέρες του χειμώνα και χαιρέτιζαν τις γόνιμες μέρες της Άνοιξης.
Μέσα από τα Λουπερκάλια, που ήταν γιορτή των Ρωμαίων, τον μήνα Φεβρουάριο, αντίστοιχη των γιορτών των Ελλήνων προς τιμήν του Πάνα, επιβίωσαν παρόμοια έθιμα.
Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει την γιορτή στο βοσκό Λούπερκο, που έσωσε τα δίδυμα αδέλφια Ρέμο και Ρωμύλο. Η γιορτή ήταν γιορτή των Ψυχών, αλλά για τον απλό κόσμο, ήταν γιορτή γονιμότητας και ευημερίας. Μέσα από τους Ρωμαίους και την Βυζαντινή εποχή έφτασε και στην αυλή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, όπου εύχονταν για τον αυτοκράτορα στους ιππικούς αγώνες της Κωνσταντινουπόλεως:


«Ιδε το έαρ το γλυκύ πάλιν επανατέλλει,
φέρον υγείαν και χαράν και την ευημερίαν».


Μέχρι πριν λίγα μόλις χρόνια, τα παιδιά τον Μάρτη, σε άλλα μέρη την 1η μέρα του μήνα, σε άλλες περιοχές κατά την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου,
γύριζαν στα σπίτια των χωριών με ένα ξύλινο αρθρωτό ομοίωμα χελιδόνας και τραγουδούσαν τα χελιδονίσματα, ένα τραγούδι που λεγόταν για το καλοσώρισμα της Άνοιξης και της αναγέννησης της φύσης και ήταν ένας τρόπος να μαζεύουν αγαθά από τα σπίτια που περνούσε το χελιδόνι. Όλοι θεωρούσαν υποχρέωση και καλοτυχία να περάσει η χελιδόνα από το σπίτι και ο καθένας έδινε ότι μπορούσε από το βιος του, για καλοτυχία, ευημερία του σπιτιού. Επειδή ο Μάρτης ήταν πάντοτε μήνας νηστείας, και τα αυγά ήταν περίσσια, συνήθως έδιναν αυγά που τα παιδιά τα μάζευαν για το Πάσχα, αλλά και ο καθένας έδινε ότι αγαθά παρήγαγε και είχε περίσσια
(λάδι, αλεύρι, φρούτα, ξηρούς καρπούς κλπ.)


Είναι εκπληκτικό, με την πάροδο τόσων αιώνων τίποτε δεν άλλαξε μέχρι πριν σαράντα πενήντα χρόνια. Στο χέρι μας είναι να μην ξεχάσουμε.




Σε κάθε τόπο της Ελλάδας, το τραγούδι ήταν διαφορετικό.
Στον τόπο καταγωγής μου,τις Σέρρες έλεγαν,
φοβερίζοντας πως θα κλέψουν την κότα:


Χελιδόνα έρχετι απ' τη Μαύρη θάλασσα
θάλασσα κι αν πέρασε, έκατσε κι ελάλησε.
Έμαθε τα γράμματα, γράμματα σπουδάματα
γράμματα Ελληνικά που μαθαίνουν τα πιδιά
τα πιδιά απ' το δάσκαλο.
«Δάσκαλος μας έστειλε να μας δώστε πέντε αυγά.
Κι αν δεν δίντε πέντε αυγά παίρνουμε την κλωσσαριά.
Να γεννά και να κλωσά και να σέρνει τα πουλιά.




Στην Χαλκιδική το χελιδόνισμα καθαρά αναφέρει το μάζεμα αυγών για το Πάσχα,
αυγά που είναι σύμβολο αναγέννησης και ανάστασης.


Χελιδόνα έρχεται απ' την Αραβιά,
φέρνει–φέρνει Άνοιξη φέρνει και καλοκαιριά
και ’μεις για τούτο ήρθαμε να σας παρακαλέσουμε
να μας δώστε πέντε αυγά , πέντε αυγά, πέντε κοκά
κι άλλα πέντε την Πασχαλιά
να γεννάει η κλωσαριά
και να σέρνει τα πουλιά
ως η μάνα τα παιδιά.

Μάρτς μας ήρθε
καλώς μας ήρθε
τα δένδρα ανθίζουν
τα λιβάδια πρασινίζουν
και τα ζώα χαίρουνται .
Έξω ψύλλοι, ποντικοί
μέσα υγεία και χαρά
και το Πάσχα μας με γεια.
Να ζήστε ν’ ακούστε
Χελιδόνα αμήν.




Από την αρχαιότητα, μέχρι σήμερα το χελιδόνι, πάντα φέρνει χαρά και προσδοκία για καλύτερες μέρες, αφού αρχίζει η Άνοιξη και ο ζωοδότης ήλιος, χαρίζει σε όλους ευεξία, και υγεία.
Ας διδάξουμε λοιπόν στα παιδιά και στα εγγόνια μας το τραγούδι της χελιδόνας, είναι τόσο όμορφο, και η ιστορία του χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας.
Επέζησε τόσα χρόνια, ας βοηθήσουμε όλοι μαζί να διατηρηθεί, άλλωστε δεν έμειναν και πολλά όμορφα πράγματα για τα παιδιά, ας τους μάθουμε να σέβονται την φύση μέσα από το τραγούδι της χελιδόνας.


Χελιδόνιν έρχεται,
θάλασσαν απέρασε,
τη φωλιά θεμέλιωσε,
κάθισε και ελάλησε :
- Μάρτη , Μάρτη χιονερέ
και Φλεβάρη βροχερέ,
ο Απρίλης ο γλυκύς
έφτασε, δεν είν' μακρύς.
Τα πουλάκια κελαηδούν,
τα δεντράκια φυλλανθούν,
τα ορνίθια να γεννούν
αρχινούν και να κλωσούν.
Τα κοπάδια ξεκινούν
ν΄ ανεβαίνουν στα βουνά,
τα κατσίκια να πηδούν
και να τρώγουν τα κλαδιά.
Έπαψαν τα παγητά
και τα χιόνια κι ο βοριάς.
Μάρτη , Μάρτη χιονερέ
και Φλεβάρη λασπερέ
ήρθ' ο Απρίλης ο καλός.
Ήρθε πάλι η Χελιδόνα,
ήρθε πάλι η Μελιδόνα
απ' τη θάλασσα μακριά
και μας έφερε καλά,
τη δροσιά και τη χαρά
και τα κόκκινα αυγά.
Χελιδόνα έρχεται
απ' την Άσπρη Θάλασσα
θάλασσαν επέρασε
και σπυρί κονόμησε
κάθισε και λάλησε.
Χελιδόνι μου γοργό,
που 'ρθες απ' την έρημο,
τι καλά μας έφερες;
- Την υγεία και τη χαρά
και τα κόκκινα τ' αυγά.
Το Μάη λαλούν οι πέρδικες,
το Μάη λαλούν τ' αηδόνια
Το Μάη κατεβαίνουνε στις βρύσες τα τρυγόνια.
Το Μάη εγεννήθηκα
και μάγια δεν φοβώμαι
εκτός αν με μαγέψουνε
στην κλίνη που κοιμώμαι.
Ήρθε, ήρθε χελιδόνα,
ήρθε κι άλλη μελιηδόνα,
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάδησε.
«Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,
και Φλεβάρη φοβερέ,
κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις,
καλοκαίρι θα μυρίσεις.
Χελιδόνα έρχεται
απ' τη μαύρη θάλασσα
πύργον εθεμελίωσε.
Κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε!
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη θλιβερέ,
ο Απρίλης ο γλυκής
έφτασε σε 'ναι μακρύς!
Μώρ' κυρά, καλή κυρά,
έμπα στο κελάρι σου,
φέρ' αυγά σαρακοστιανά,
ώσπου νά' ρθ' η Πασχαλιά,
με τα κόκκινα τ' αυγά.




Την 21η του μήνα, ημέρα εαρινής ισημερίας, είδα μέσα στην πόλη τα πρώτα χελιδόνια να πετούν, θα τα χαίρομαι κάθε μέρα καθώς πετούν κάθε απόγευμα μπροστά από το μπαλκόνι, καθώς θα πίνω το καφεδάκι μου. ΚΑΛΩΣ ΉΛΘΑΝ.


Ποιά ήταν η χελιδόνα στον ελληνικό μύθο;
δείτε την ιστορία της
Πρόκνης και της Φιλομήλας στις ετικέτες μύθοι






Μη ξεχάσετε να πείτε στα μικρά σας να πετάξουν τον Μάρτη στην χελιδόνα να φτιάξει την φωλιά της...






Απαγορεύεται η αντιγραφή, ή αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική ή μερική ή περιληπτική ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου των δημοσιεύσεων του ιστολογίου, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της συγγραφέως, σύμφωνα με το νόμο 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, που ισχύουν στην Ελλάδα.
Creative Commons License
Αυτη η εργασία χορηγείται μόνο με άδεια Creative Commons Αναφορά προέλευσης-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

2 σχόλια:

Λουλούδι είπε...

Πολυ ομορφη αναρτηση,τα χελιδονια ειναι τοσο ομορφα,δεν γνωριζα ολα αυτα για την παραδοση μας,οτι στην Ροδο λενε αυτο το τραγουδι και ξαφνιαστηκα ευχαριστα.Καλη σου μερα Ηλιακατη

ΜΙΜΝΕΡΜΟΣ είπε...

Μπορείτε να μου πείτε αν υπάρχουν βιβλία που αναγράφονται τα παραπάνω; Κι αν ναι, να αναγράψετε τη σχετική βιβλιογραφία; Ευχαριστώ πολύ.